frustes đậu ở bến, lúc nào cũng sẵn sàng để chiến đấu, một phần lớn của
ngài, một phần của các quan đại thần và thái giám vì có chức vụ trong nước
và tùy theo phẩm chất của mình mà phải giữ mỗi người mấy chiếc. Và cái
nào cũng phải sửa soạn ra khỏi để phụng sự đức vua. Như thế ngài có thể
lập được nhiều thủy đội mà không tốn kém lắm... Trong một cuộc đi thăm
tỉnh Bắc…
rồi đức vua lên hành hương trên một ngôi đền (hay chùa) của
một viên thái giám thân tín của ngài mới lập lên, tôi thấy suốt dọc sông
chạy bên đường, trên một quãng dài trông như một rừng (cột buồm) mà số
thuyền đi hộ giá ngài nhiều đến nỗi đếm không xuể, tôi đâm chán và mải
ngắm một quang cảnh thích ý và vui mắt, tôi giao việc đếm thuyền cho
người khác. Những chiến thuyền này dài chừng ba mươi đến ba mươi nhăm
thước và rộng chừng mười bốn, mười lăm thước. Không có gì trở ra hai bên
sườn như thuyền chiến Âu châu ở đằng đầu, cũng không có mũi nhọn (để
đâm thủng tàu bên địch). Bánh lái giống như bánh lái đò chở trên sông, ở
cuối thuyền chở không ở một bên mạn những thuyền to như thuyền rồng
mỗi bên mạn có hai mươi nhăm mái chèo; thuyền bè có mười tám hoặc hai
mươi chiếc thôi. Mỗi mái một người chèo; thành ra thuyền thủ chỉ có từ
năm đến sáu chục người vừa chèo chống giỏi, lại vừa chinh chiến quen; đến
dịp thì buông tay chèo, họ với súng lúc nào cũng để gần cạnh và họ biết
cách dùng rất thắng lợi. Nhiều thuyền không dùng còi, những viên thuyền
trưởng ngồi trên, trong cái phòng hay một cái đài cao đặt ở đằng lái, một
tay cầm một thanh gỗ gõ vào một thanh khác cầm ở tay kia lúc mau, lúc
chậm để sai khiến sức nhanh chậm của thuyền, bọn thủy thủ bơi rất đúng
với mệnh lệnh của thuyền tướng. Họ phải là bọn đồng tuổi đồng sức vóc,
khéo léo và thạo việc; họ đi chân đất đóng một chiếc khố nhưng mặc áo
may cùng một thứ vải với mũ. Trên thuyền chỗ sang trọng nhất ở đằng lái:
đấy có một khoang thuyền rất xinh xắn và cân xứng với thuyền, bên ngoài
có nét chạm trổ rất đẹp mạ vàng; bên trong có dát vàng, quét sơn tinh tế và
phủ những bức thêu bằng lụa; dưới sàn trải chiếu cói mảnh; chung quanh
khoang có bao lơn và nhiều cột nhỏ đặt như chung quanh một dãy hành
lang; có một hai khẩu thần công đặt trên giá chứa được tám cân đạn.
