trước không có ở đấy nhưng từ khi đến lập nghiệp ở Áo Môn người Bồ Đào
có mang sang và ổi nảy nở ra nhiều lắm. Đu đủ quả hơi có liên lạc về hình
thức với một thứ dưa, vị rất ngon. Cây cau mọc thẳng và cao như cột buồm,
trên ngọn mới có lá trông như mũ miện; quả như quả nhục đậu khấu (noix
de muscade) nhưng tròn hơn; thổ dân đem bổ ra, nhai với trầu không và vôi
cho răng sáng, môi đỏ và hơi miệng thở ra khỏi hôi. Vả có hai thứ: một thứ
khác bên ta, quả dài như ngón tay. Còn có một thứ cây nữa, tựa như cây
liễu, họ gọi là cây thuốc súng (? arbre à poudre), gỗ đem đốt thành than,
than đem làm thuốc súng dùng vào việc trận mạc. Cây... (jam boger) rất cao
có nhiều quả to như quả bí, lắm hạt như hạt lựu, rất ngon và mát nên dân
đây hay ăn vào những hồi nóng bức.
Trên các đường cái còn nhiều thứ cây to giồng để lấy bóng mát cho
khách đi đường; có những cây to mà bóng có thể che hai ba nghìn người:
khi cành to trổ ra khỏi thân cây được chừng mươi mười hai thước thì có
nhiều cành nhỏ trồi ra khỏi những cành to ấy đâm thẳng xuống đất mọc rễ
và nâng đỡ những cành lớn; có cành còn dài đến hơn ba trăm bộ; và cành
nọ đâm xuống đất cách cành kia từ mười hai đến mười lăm bộ. Quả to như
hột dẻ, da đỏ nhưng trong chỉ có rặt những hột như kê: chỉ có dơi ăn những
quả ấy và làm tổ trên ngọn cây đa thôi.
Dơi to như con gà con, cánh dài đến một thước rưỡi không đậu trên cành
như các thứ chim chóc khác, nhưng mỗi cánh có bẩy tám cái móc móc vào
cành, đầu quay xuống đất, ta có dùng súng bắn, nó chết nhưng vẫn cứ bám
lủng lẳng như thế làm ta đứng xa tưởng là những quả lê còn treo trên cành.
Người Bồ Đào thích ăn ragout dơi lắm; giá có bảo họ bỏ gà ăn dơi họ cũng
chịu vì thịt dơi trắng nõn và khi còn non, ngon lắm. Người Bồ Đào có mời
tôi ăn thịt dơi hai lần; nếu họ không bảo tôi trước thì tôi không phần biệt
được với thịt gà.
Nhân nói đến dơi tôi cũng nói qua về yến là một giống chim làm tổ trên
bốn hòn đảo đề A, B, C, Đ thuộc về Đàng Trong, trong tờ địa đổ của quyển
sách này. Yến to như con nhạn và dùng một chất không mờ và cũng không
