Tôi tưởng tượng ngày 12 tháng 3 năm Tân Sửu lúc 11 giờ, khi cái ý về
cuốn truyện Hai con mắt vụt thoáng qua trí Nhất Linh và ông cũng "vụt"
ghi ngay lên giấy sự việc ấy; lại tưởng tượng lúc 1 giờ 30 phút trưa ngày 16
tháng 10 năm 1949 ở chỗ "trên núi" tại Hương Cảng khi ông ghi mấy lời
vào trang đầu bản thảo Xóm Cầu Mới, thì hẳn là nỗi sung sướng trong lòng
ông cũng đột ngột thơm lên chăng?
Ở đời lắm kẻ bảo mình có duyên tiền định đối với chữ nghĩa, không sao rời
được văn thơ; tuy vậy gặp được một chứng cứ viết lách hào hứng mê say
như Nhất Linh không dễ đâu.
Trong trường hợp ông, chứng cứ là bộ Xóm Cầu Mới. Khi bắt đầu đăng
báo, tác giả viết "Mấy lời nói đầu", cho biết bộ trường giang tiểu thuyết ấy
dài gần vạn trang, hiện đã thảo sáu cuốn, mong sẽ viết độ hai chục cuốn
nữa, trong đó có truyện dày tới nghìn trang, có truyện hai ba trăm trang
Dự định một vạn trang sách rồi không thực hiện được. Mười năm sau khi
tác giả qua đời, bộ Xóm Cầu Mới được ấn hành làm hai cuốn, dày 713
trang.
Chừng ấy trang sách đâu phải thảo ra một hơi là xong. Xóm Cầu Mới lần
đầu viết năm 1940 tại Hà Nội; lần thứ hai năm 1943 tại Quảng Châu (Trung
Hoa), lần thứ ba năm 1949 tại Hương Cảng (Trung Hoa), lần thứ tư năm
1951 tại Hà Nội, lần thứ năm năm 1957 tại Fim Nôm (Đà Lạt)
Trong lịch sử văn học ở nước ta có được bao nhiêu câu chuyện viết văn làm
thơ mà năm lần bẩy lượt như vậy? Đến lần thứ năm, cái việc viết vẫn còn
đầy hứng thú. Cứ trông tấm hình kỷ niệm và dòng chữ bên dưới thì biết.
Đến đây có lẽ nên dừng lại chút xíu trước một chi tiết: Từ 1940 đến 1957 là
17 năm. Chừng ấy thời gian cho một pho truyện: lâu quá. Thật ra Xóm Cầu
Mới là một chứng cớ mê say của Nhất Linh, không phải một chứng cớ viết
chậm.
Chúng ta đã biết tác giả có ghi trên bản thảo Giòng sông Thanh Thuỷ rằng
bộ truyện này bắt đầu ngày 28-11-60, viết xong ngày 28-1-61: Hai tháng.
Bộ truyện gồm ba cuốn: cuốn đầu (Ba người bộ hành) dày 192 trang, cuốn
