ông.
Hoàng Xuân Hãn lần đầu biết Nguyễn Tường Tam vào dịp hai vị cùng
tham dự vào phái đoàn Việt Nam trong cuộc họp với Pháp ở hội nghị Đà
Lạt. Bấy giờ - năm 1946 - Nguyễn Tường Tam là bộ trưởng bộ Ngoại giao,
chủ tịch phái đoàn Việt Nam (Võ Nguyên Giáp là phó trưởng đoàn). Nhận
xét về phong độ Nguyễn Tường Tam, ông Hoàng Xuân Hãn viết: "Cử chỉ lễ
độ, ăn nói chững chàng, trong buổi xã giao hội họp với kẻ chức trách, hoặc
phái viên Pháp, ảnh đã có thái độ cử chỉ đoan nghiêm và đúng mức, không
làm thẹn chức vụ bộ trưởng Ngoại Giao và chủ tịch phái đoàn Việt Nam"
. Về ngoại dạng, ông chú ý đến "đôi mắt to nhưng ra vẻ mệt nhọc hay
chán chường".
Trong năm 1946 Nguyễn Tường Tam rời Việt Nam sang Trung Hoa ở cho
đến 1951. Tình trạng tệ hơn. Ông Nguyễn Tường Bách nhận xét: "Anh Tam
hồi ấy có lẽ vì mệt mỏi nên mắc bệnh suy nhược thần kinh. Mọi người chủ
trương anh phải tịnh dưỡng một thời gian, không nên tham gia những hoạt
động có thể đưa lại những kích thích quá mạnh"
.
Năm 1954, Nguyễn Ngu Í đến gặp Nhất Linh để thực hiện một cuộc phỏng
vấn, ở Sài Gòn. Nhớ lại bức ảnh in trong một cuốn sách Đời Nay trước kia,
so với ông Nhất Linh bây giờ trước mặt mình, Ngu Í "bùi ngùi vô hạn".
"Anh dường như yếu nhiều, và chẳng những tay anh hơi run, mà phía dưới
hai gò má anh cũng giựt lia, giọng anh liu líu, hơi nói chẳng được dài. Và
cả người anh một cái gì mệt mỏi, chán chường"
líu v.v. Bùi ngùi vô hạn là phải.
Các vị trên đây dẫu sao chỉ ghi nhận cảm tưởng qua các cuộc gặp gỡ.
Người con trai út của Nhất Linh - anh Nguyễn Tường Thiết - từng sống bên
cạnh cha một thời gian dài sau 1951 đã biết thêm những điều thầm kín đau
đớn. Tháng 4-1951, Nhất Linh với anh là Nguyễn Tường Thuỵ vào ở Sài
Gòn. Anh em cùng ở một nhà. Nguyễn Tường Thiết kể: "Nhất Linh thường
viết trong đêm khuya khoắt. Những khi giật mình thức giấc nửa đêm tôi
thường thấy, qua khe cửa, đèn trong phòng ông còn bật sáng. Có đêm lũ
chúng tôi lồm còm bò dậy vì có tiếng khóc trong phòng cha tôi. Tiếng khóc
