nhát cuốc mà tuyệt không có ý nghĩa nào, những nhát cuốc không nói được
người bổ cuốc và tập thể loài người, ở đó có nhà tù.
Nên chúng ta muốn thoát ra ngoài nhà tù.
Ở châu Âu có hai trăm triệu con người tuyệt chẳng ai thèm lưu ý tới,
muốn nảy sinh. Nền công nghiệp đã rứt họ ra khỏi cái tiếng nói của những
giống dòng nông dân, nhốt họ vào trong những trại tập trung khổng lồ kia,
chúng giống hệt các nhà ga trung chuyển đầy những dãy toa đen. Hai trăm
triệu người ấy, từ trong tận cùng các xóm thợ, muốn được thức tỉnh.
Những người khác, bị mắc kẹt giữa các bánh xe của đủ thứ ngành nghề,
bị cấm cửa đối với mọi thú vui, thú vui của người mở đường, của đạo giáo,
của nhà bác học. Để làm cho họ lớn, người ta tưởng chỉ cần cho họ ăn, cho
họ mặc, đáp ứng mọi nhu cầu của họ. Và người ta dần dần đã dựng xây nơi
họ cái anh tiểu tư sản của Courteline, nhà chính trị cấp xã, nhà kỹ thuật
không biết tới đời sống bên trong. Nếu họ được học tốt, họ lại không được
vun trồng về văn hóa nữa. Có một quan niệm rất tồi về văn hóa, ấy là cho
rằng văn hóa dựa trên sức nhớ nhiều công thức. Một anh học trò xoàng của
trường “Chuyên khoa” còn biết nhiều về thiên nhiên và quy luật của nó hơn
là Descartes và Pascal. Nhưng anh ta có khả năng vận động trí óc tuyệt như
Descartes và Pascal hay không?
Tất cả chúng ta, người rõ hơn, người ít rõ hơn, đều cảm thấy nhu cầu
muốn nảy sinh. Nhưng có những cách giả dối. Đương nhiên, người ta có thể
làm cho những con người phấn khởi bằng cách mặc cho họ những bộ đồng
phục. Và như thế, họ sẽ hát những bài thánh ca chiến tranh và chia nhau
chiếc bánh mì. Họ sẽ bắt gặp cái họ tìm, vị của đại đồng. Nhưng từ miếng
bánh mà họ được cấp cho ăn, họ sẽ chết.
Người ta có thể đào các thần tượng bằng gỗ lên và làm sống lại những
chuyện truyền kỳ cổ xưa ít nhiều đều chứng tỏ rằng người ta có thể làm
sống lại những thuyết thần bí của chủ nghĩa liên Đức hay của đế quốc La
Mã. Người ta có thể làm say người Đức với cái say được làm người Đức,
đồng hương của Beethoven. Có thể vì cái đó mà say tít cung thang. Hẳn từ
cái tít cung thang đó, rút ra được một ông Beethoven sẽ dễ dàng hơn.
