tự do, và tất nhiên tư tưởng tri kiến, nhận thức không thể tỏ suốt.
Phần đông con người thường có những vấn đề, nghĩa là có những
dao động trong tâm thức, chúng trú tại hình thành ra vì sự ứng đáp
của ta đã không đủ sức tương nhập trọn vẹn với một hoàn cảnh
bằng toàn thể bản chất của ta, hay do vì ta đã quen thói chấp nhận
hoàn cảnh đó và thuận chiều với nó, cứ thế mà khiến cho ta hoá ra
hôn trầm. Sở dĩ có vấn đề là vì ta không đối mặt thẳng với mỗi hoàn
cảnh và không soi chiếu nó chí tận tột cùng, không phải đợi mai hẹn
mốt, mà soi chiếu nó ngay khi nó vừa phát hiện trong mỗi phút mỗi
giờ, mỗi ngày.
Mọi vấn đề đều góp phần vào việc huỷ hoại sự tự do. Dù vấn đề trú
tại bất luận giai tầng nào ở ý thức hay ở vô thức, nó cũng đều đưa
vào đấy một yếu tố mà ta vốn không hiểu được cho trọn vẹn. Khi thì
đó là một nỗi khổ đau hay một sự bất an ở thể xác, khi thì đó là cái
chết của một người nào, hoặc nữa là sự thiếu hụt bạc tiền, hay có lẽ
đó là sự bất lực không tìm ra Thượng đế quả là thực tại hay chỉ là
một danh từ không thực chất. Và cũng có khi là những tương giao
với người trong đời tư hay giữa đời công, trong cá nhân hay với
đoàn thể. Không hiểu được toàn bộ các mối tương giao ấy, là càng
dấy sinh thêm những vấn đề gây nên nơi phần đông chúng ta những
bệnh tật ở thân và ở tâm có thể tổn hại tâm trí ta. Rồi cưu mang
những gánh nặng ấy, ta phải nương nhờ vào bao hình thức thoát ly
trốn tránh: chúng ta phượng thờ nhà nước, chúng ta chấp nhận một
uy lực nào đó, chúng ta cầu xin một người nào đó để họ giải quyết
giùm những nỗi khó khăn của ta, chúng ta buông thả vào việc lải
nhải vô ích là tụng đọc kinh kệ, chúng ta rượu chè, chúng ta dâm
dật, chúng ta thù ghét, chúng ta đâm ra tủi phận thương thân, vân
vân.
Chúng ta đã tạo dựng cả một hệ thống rặt đầy những lối thoát ly trốn
tránh – hoặc có tính cách hữu lý hoặc phi lý, hoặc có tính cách tâm
loạn hay có vẻ trí thức – có thể khiến ta chấp nhận được hết tất cả
mọi vấn đề nhân sinh phát hiện đến, tức là khiến ta cứ thuận chiều
theo chúng. Nhưng kỳ thực là chúng dấy sinh bao rối loạn trong tâm
ta thành thử tâm ta không hề được tự do bao giờ cả.
