thấy rằng không có an toàn an ninh gì cả, thì tôi không còn tạo tác ra
những vấn đề gì nữa, có phải thế không, vì bấy giờ tôi đứng ra
ngoài những cuộc đấu tranh tìm cầu an ninh: hành động của tôi
trong các cuộc tương giao với người khác trở thành khác hẳn. Nếu
vợ tôi muốn bỏ tôi, thì cứ bỏ, tôi sẽ không lấy đó làm một thảm kịch,
tôi sẽ không thù oán ai cả, tôi sẽ không ganh ghét, đố kỵ, nóng giận
gì ai cả, vân vân.
Tôi thấy bây giờ các ngài nghe tôi rất chú ý. Chắc là vì các ngài
quen thuộc với khía cạnh vấn đề này hơn tôi. Cứ riêng tôi thì tôi
không muốn làm sự an ninh trở thành một vấn đề. Tôi không muốn
tạo tác vấn đề gì hết, dù về kinh tế, xã hội, tâm lý hay về cái gọi là
tôn giáo. Tôi thấy rất rõ ràng mỗi vấn đề đều khiến mình hoá ra hôn
trầm, vô cảm, và chỉ có cái tâm thức hết sức mẫn cảm mới là thông
minh. Và do vì nhu cầu an trú rất đỗi sâu đậm và mãnh liệt nơi mỗi
chúng ta đây, cho nên tôi muốn biết coi quả có hay không có sự an
ninh an toàn. Nhưng biết được điều ấy là việc rất khó khăn, vì chẳng
những từ khi ta còn thơ bé, mà từ cả hồi khởi thỉ xa xưa kia, con
người luôn luôn cảm thấy cần được an ninh, an toàn trong việc làm,
trong tư tưởng, trong xúc cảm, trong tín ngưỡng, trong những tình
cảm ái quốc, trong gia đình, trong của cải tài sản. Chính bởi thế mà
ký ức, cùng những truyền thống tập tục, tất cả toàn bộ ấy của quá
khứ, đã giữ một vai trò quyết định trong cuộc đời chúng ta.
Mà mọi kinh nghiệm lại đều tăng gia cảm ý tìm cầu an ninh, an toàn
của tôi thêm. Các ngài hiểu chứ? Mỗi một kinh nghiệm đều được ghi
vào ký ức, cộng thêm vào mớ tích luỹ sẵn có từ trước.
Kinh nghiệm tích trữ ấy trở thành cái hậu trường thường trực trong
suốt cả đời tôi, và tôi lấy hậu trường ấy để sống những kinh nghiệm
mới, thành thử mỗi kinh nghiệm mới này cộng thêm vào hậu trường
ký ức kia, tôi nương vào đó để cảm thấy mình an toàn, an trú. Vậy
tôi phải nhận thức cái tiến trình qui định trước nhiễm lạ lùng ấy của
tôi. Không phải cố lo giải toả thoát ra sự qui định tâm thức kia của
tôi, mà phải thông cảm với nó từ phút này đến phút khác. Bấy giờ tôi
mới có thể nhận thức được tham vọng cầu an, để không lấy điều ấy
làm thành một vấn đề.
