lời căn dặn trước của ông.
Ðến tháng 12-1943, người ta tạc một bức tượng ông to bằng người thật và
dựng lên tại trường phi hành Kasumigaura, nơi ông đã từng làm chỉ huy
trưởng. Năm 1945 sau khi Nhật Bản đầu hàng, tướng MacArthur ra lệnh
triệt hạ tất cả mọi tượng tướng lãnh Nhật tại khắp Nhật Bản. Các sĩ quan
hải quân liền cưa tượng của Yamamoto làm hai khúc và thả xuống một cái
hồ gần đó, và cẩn thận đánh dấu chỗ giấu tượng. Mười năm sau người ta
vớt tượng của ông lên. Một số bạn thân của ông mua bức tượng đó và đem
đặt vào trong một đền thờ phật giáo. Năm 1956, một trong các đô đốc dưới
quyền của ông đã bỏ tiền di chuyển tượng của ông về quê hương Nagaoka
của ông. Hiện nay bức tượng này đứng trong một công viên do dân chúng
tự động quyên tiền thành lập làm nơi kỷ niêm cho ông. Bên cạnh tượng của
ông là mẫu hình ngôi nhà nhỏ bằng gỗ, nơi ông chào đời. Căn nhà nguyên
thủy của gia đình ông đã bị phi cơ Mỹ oanh tạc thiêu hủy năm 1945.
Ngày nay ít người còn nhớ tới đài tưởng niệm khác của ông bên cạnh ngôi
mộ của đô đốc Togo tại Ðông Kinh. Tuy nhiên hàng tuần vẫn có một người
trên đường đi làm, ghé vào và thận trọng rút khăn tay bằng lụa ra lau chùi
bia mộ của ông. Người đó chính là cựu đại tá Watanabe, người đã đem tro
cốt của ông về Nhật, và hiện đang làm việc cho một công ty xuất cảng của
Mỹ. Watanabe là một trong một số ít người còn lưu tâm tới nơi yên nghỉ
cuối cùng của Yamamoto.
Trong nước Nhật Bản tân tiến và bận rộn ngày nay, huyền thoại về danh
tướng Yamamoto dường như đã bị quên lãng. Giới trẻ ngày nay không nghe
biết gì về người anh hùng mà thế hệ cha chú của họ từng sùng kính.
Yamamoto là một đô đốc vĩ đại, vượt lên hơn hẳn các đô đốc khác đồng
thời của ông. Ông là một chiến lược gia can đảm và xuất chúng. Những tiên
đoán của ông về trận Trân châu cảng rất chính xác. Ðấy là cơ hội duy nhất
của ông để có thể đánh bại hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ. Tư tưởng
quân sự của ông đi trước thời đại của ông, và trước các chiến lược gia khác,
