thị nhỏ đổ nát, tôi đứng ngây ra sững sờ. Chắc đã vào quãng trưa, ánh nắng
rọi thẳng đứng, tưới đẫm sáng từng lớp đá. Ở những đô thị cổ đổ nát, đây là
một thời điểm nguy hiểm trong ngày, vì không gian đầy tiếng la thét và
huyên náo của những vong hồn. Một cành cây răng rắc, một con thằn lằn
vụt chạy, một đám mây trôi ngang trên đầu đổ bóng xuống, là đủ khiến ta
kinh hoàng. Một tấc đất ta giẫm chân lên là một nấm mồ và ta nghe thấy
những người chết rền rĩ. Mắt tôi quen dần với ánh sáng chói chang. Giờ
đây giữa đổ nát tôi có thể thấy dấu vết của bàn tay con người: hai đường
phố rộng lát đá bóng loáng. Bên trái, bên phải, ngoằn ngoèo những ngõ
hẹp. Ở giữa là một agora ([47]) tròn hoặc nơi tụ họp công cộng, và sát cạnh
đó, ra vẻ chiếu cố với một tinh thần hoàn toàn dân chủ, người ta đã đặt
cung vua với những hàng cột song đôi, những cầu thang đá thênh thang và
rất nhiều tòa nhà phụ. Ở trung tâm đô thị, bàn chân người đã giẫm mòn đá
nhiều nhất và hẳn đây là nơi đã dựng Nội Điện thờ Đại Nữ Thần: tượng
nàng còn đó với đôi vú đồ sộ cách xa nhau và hai cánh tay cuốn lại thành
rắn.
Khắp nơi san sát những cửa hàng nhỏ, hiệu ép dầu, lò rèn, xưởng mộc
và xưởng đồ gốm. Một tổ kiến xây chắc chắn và thông minh ở một chỗ
khuất, nay trống rỗng vì kiến đã kéo đi khỏi từ mấy ngàn năm trước… Ở
một chỗ, một thợ thủ công đã khắc một cái bình trong đá vân, nhưng không
đủ thì giờ hoàn thành. Mấy nghìn năm sau, người ta lại tìm thấy chiếc đục
rơi khỏi tay nghệ nhân, nằm cạnh tác phẩm nghệ thuật bỏ dở.
Những câu hỏi hão, ngớ ngẩn muôn thuở, tại sao? Để làm gì? Lại đến
đầu độc tâm hồn ta. Chiếc bình dở dang, ở đó vụt tắt cảm hứng sung sướng
và đầy tự tin của người nghệ sĩ, khiến lòng ta tràn đầy chua xót.
Chợt một gã mục đồng nhỏ bé, da rám nắng, một chiếc khăn tay viền
tua chít quanh mái tóc loăn xoăn, đứng bật dậy trên một phiến đá cạnh cung
điện đổ nát, phô hai đầu gối đen thui.
- Này, người anh em! Gã gọi to.
