dụng của những đồng năm hay ba kôpec, bòn rút của nhân dân để làm các
lễ cứu linh hồn, cầu chữa bệnh, mua nước mắt của Đức mẹ Lòng lành, hay
lông cánh của thượng đẳng thiên sứ Gabrien. Ở Pôtvorki còn sống sót cả
một bầy đoàn người có quan hệ với thánh thần: nguyên giáo sĩ và tu sĩ, giáo
đồ mới quy y, mã phu và dân ăn bám, đầu bếp, người làm vườn và gái đĩ
của nhà tu.
Cho nên, khi đi qua thôn, tôi cảm thấy gay gắt những cái nhìn và những lời
xì xào ác cảm của các nhóm người ẩn sau các hàng giậu; tôi đoán đúng
được những tư tưởng, những lời nói và những câu chúc tụng tốt đẹp của họ
đối với chúng tôi.
Ở đấy, trên các đường phố thôn Pôtvorki, tôi chợt hiểu như trong một rạch
ánh sáng đột ngột cái ý nghĩa lịch sử lớn lao của cuộc hành quân chúng tôi,
mặc dầu nó chỉ là một trong những hiện tượng rất nhỏ bé của thời đại chúng
ta. Hình ảnh của trại Gorki ở trong tâm trí tôi bỗng trút bỏ những hình thái
vật thể và những màu sắc sư phạm phù hoa. Những khúc uốn lượn của con
sông Kôlômak, những toà nhà trang trọng của lão Trepkơ, hai trăm khóm
hoa hồng, những chuồng lợn xây bằng bê-tông rỗng, chẳng còn cái gì của
những thứ đó tồn tại nữa. Các vấn đề sư phạm tinh vi cũng đã khô héo đi và
tiêu tán mất ở dọc đường. Chỉ còn lại có những con người thuần túy, đào tạo
do một kinh nghiệm mới và giữ một vị trí nhân đạo mới trên những cánh
đồng của trái đất. Và tôi chợt hiểu rằng trại chúng tôi trong lúc này đây hiện
đang hoàn thành một sứ mệnh, nó dù nhỏ bé song cũng không vì thế mà
không có một ý nghĩa chính trị rất cao và chân chính xã hội chủ nghĩa.
Diễu hành trong các đường phố thôn Pôtvorki, chúng tôi khác nào đi qua
một nước cừu địch, ở đấy đang tụ tập lại, giẫy giụa lên với một sức sống tàn
dư, cả một đống những con người cũ kỹ, những quyền lợi cũ kỹ, những sự
sắp xếp cũ kỹ giống hệt những mạng bẫy nhện tham tàn. Và giữa khoảng
những bức tường của tu viện đã xuất hiện trước mặt chúng tôi, là cả một
đống những ý nghĩ và thành kiến mà tôi kinh tởm: cái chủ nghĩa duy tâm
ngớ ngẩn và sùi bọt dãi của con người trí thức, một hình thức chủ nghĩa
phàm tục và vô tài, một tình cảm xúc sướt mướt của đàn bà đa cảm và sự
