thảy mọi người công nhân khác. Sau hết nó tập quen đánh giá đúng đồng
tiền lương, và khi rời bỏ trại nhi đồng nó không đến nỗi như một cô nữ sinh
trung học vô sở định không biết cách sống và chỉ có toàn những “lý tưởng”.
Song biết làm thế nào được, tất cả những cái đó đều bị cấm kỵ.
Tôi chỉ còn có cách theo con đường thứ hai, là nâng cao cách điệu tập thể
và xây dựng một chế độ hết sức phức tạp phát triển những viễn cảnh tập
thể. Phương pháp này không đến nỗi sặc mùi tà khí lắm, cho nên về mặt đó
các vị trên núi Ôlanhpơ có thế còn dung thứ cho nhiều điều, tuy không khỏi
đôi khi vẫn gầm gừ nghi kỵ.
Con người không thể nào sống được ở cõi đời này nếu nó không nhìn thấy
ở trước mắt một cái gì tươi vui. Động cơ chân chính của đời người là cái
vui của ngày mai. Cái vui của ngày mai ấy là một trong những đối tượng tác
động chính của kỹ thuật sư phạm. Trước hết phải tổ chức ngay bản thân cái
vui ấy, làm cho nó nảy sinh ra và đặt nó thành một hiện thực. Rồi sau phải
biến những hình thức vui đơn giản nhất thành những hình thức phức tạp
hơn và giàu ý nghĩa con người hơn. Đi qua các điểm ấy là một đường thẳng
rất có ý nghĩa: từ sự thỏa mãn nguyên thủy được ăn một món quà nào đấy
tới cái ý thức sâu sắc nhất về bổn phận.
Có hai điều mà thường thường chúng ta coi là quan trọng nhất trong khi
đánh giá người, đó là sức mạnh và cái đẹp. Cả hai điều đều do thái độ của
con người đối với viễn cảnh hoàn toàn quyết định. Giả dụ hành vi của một
người được quyết định do cái viễn cảnh gần gũi nhất - bữa ăn ngày hôm nay
và chỉ đúng bữa ăn đó thôi - thì người ấy sẽ là con người kém cỏi nhất. Nếu
hắn chỉ thỏa mãn với viễn cảnh cá nhân, dù cho nó có xa xôi chăng nữa, thì
hắn có thể ra vẻ là người mạnh đấy, song hắn không thể nào gây cho ta cảm
thấy được cái đẹp của nhân cách và cái giá trị chân chính của nhân cách.
Con người biết lấy viễn cảnh của tập thể làm viễn cảnh của chính mình, thì
tập thể càng rộng lớn chừng nào con người càng đẹp và cao thượng chừng
ấy.
