- Đồng chí Makarenkô muốn xây dựng phương pháp sư phạm trên quan
niệm nghĩa vụ. Đã đành là ông ta có thêm chữ “vô sản”, nhưng điều đó,
thưa các đồng chí, không thể che dấu chúng ta cái thực chất của quan niệm.
Chúng tôi khuyên đồng chí Makarenkô hãy nên theo dõi cẩn thận căn
nguyên của quan niệm nghĩa vụ. Đó là một quan niệm gốc ở những quan hệ
tư sản, một quan niệm có tính chất căn bản vụ lợi. Khoa sư phạm xô-viết
tìm cách bồi dưỡng ở con người sự biểu hiện tự do của những động lực và
xu hướng sáng tạo, bồi dưỡng tính chủ động, chứ không bao giờ bồi dưỡng
cái phạm trù tư sản về nghĩa vụ.
Hôm nay chúng tôi thực lấy làm tiếc vô cùng và không khỏi ngạc nhiên
được nghe thấy ở miệng ông giám đốc quý mến của hai cơ quan gương
mẫu, một lời hiệu triệu giáo dục cái ý thức danh dự. Chúng tôi không thể
nào không lên tiếng phản kháng lời hiệu triệu ấy. Dư luận xô-viết cũng nối
lời của mình vào lời của giới khoa học: nó cũng không cho phép quay trở
lại cái ý thức danh dự ấy cái ý thức gợi cho chúng ta nhớ lại rõ rệt những
đặc quyền, những chế phục và ngù vai của sĩ quan.
Chúng tôi không thể đi vào thảo luận tất cả những ý kiến trình bày trong
bản báo cáo này về vấn đề sản xuất. Đứng về mặt làm giàu của cải vật chất
cho trại, có thể đó là việc hữu ích, song khoa sư phạm học không thể nào
coi việc sản xuất là một trong những nhân tố của tác dụng sư phạm và lại
càng không thể nào tán thành những luận điểm như: “kế hoạch sản xuất và
tài vụ là nhà giáo dục tốt nhất”. Một sự khẳng định như vậy không có gì
khác hơn là dung tục hóa cái quan niệm giáo dục bằng lao động.
Nhiều người khác nói và có nhiều người im lặng một cách chê trách. Sau
cùng tôi nổi giận và, cáu tiết, tôi dội hẳn một thùng đầy dầu hỏa vào lửa:
- Các ông nói đúng, hẳn thế, chúng ta sẽ không thống nhất ý kiến với nhau.
Tôi không hiểu các ông. Theo các ông thì, chẳng hạn, tính chủ động là một
cái gì do trời phú bẩm. Nó không biết ở từ đâu đến, từ một trạng thái nhàn
rỗi thuần túy, chẳng có một cái gì lấp đầy hết thảy. Lần này là lần thứ ba tôi
giải thích với các ông rằng tính chủ động chỉ có khi nào có một việc làm, có
