Trong khi nghe chuyện, Guliaêva không rời mắt nhìn tôi. Tôi mỉm cười với
chị thì ít mà với những giọt nước mắt chị rỏ nhiều hơn.
Khi họ kể xong câu chuyện thương tâm, một em gái, mà mọi người gọi tên
là Xmêna, nghiêm chỉnh hỏi tôi:
- Bác bảo những chuyện như vậy có thể dung thứ được ở dưới chính thể
xô-viết không?
Tôi trả lời:
- Chuyện các cháu vừa kể là một sự đồi bại lớn; cái đó không thể dung
thứ được dưới chính thể xô-viết. Vài hôm nữa thôi, mọi sự ở đây sẽ thay
đổi. Các cháu sẽ sung sướng; sẽ không còn làm nhục các cháu, và chúng ta
sẽ vứt hết những cái áo này đi.
- Vài hôm nữa? một thiếu nữ tóc vàng nhạt, ngồi trên bậu cửa sổ, hỏi lại
với một vẻ trầm ngâm.
- Nói đúng thì trong mười hôm nữa, tôi đáp.
Tôi đi thơ thẩn trong trại cho đến tối, óc rối bời những tư tưởng nặng nề hết
sức.
Ở trong khoảng mảnh đất tròn này, bốn bề tường thành khổng lồ bao bọc từ
thượng cổ, chung quanh cái nhà thờ vô lý, nham nhở này, trên mỗi thước
vuông đất ô trọc, những vấn đề sư phạm đã mọc lên trong một rừng cỏ lác
đắc thắng. Trong cái chuồng ngựa cũ kỹ, ọp ẹp, ngập phân lên đến tận giầm
nhà, ở chuồng bò, dùng làm dưỡng lão sở cho một chục cô bò già, trong
khắp sân trại, giữa những lối đi đã mờ dấu vết của vườn cây quả bị phá trụi,
ở cả khoảng không gian chung quanh tôi, đâu đâu cũng chồi lên những cảnh
khô kiệt của nền giáo dục xã hội. Ở các phòng ngủ trại viên, và gần bên, ở
các buồng nhân viên trống rỗng, trong những nơi gọi là câu lạc bộ, ở dưới
bếp, ở phòng ăn, những cành khô đó đu đưa những quả độc sần sùi, mà tôi
bắt buộc phải nuốt trong những ngày sắp tới.
Nghĩ như thế, tức giận nổi lên trong lòng tôi. Tôi lại bắt đầu cảm thấy phẫn
nộ như năm một nghìn chín trăm hai mươi. Sau lưng tôi bỗng hiện lên con
