hội học đã soi sáng những quá trình ra quyết định này. Cựu CEO của Bear
Stearns, ông Alan Schwartz có thể làm chứng cho sức mạnh của “lời tiên
đoán tự nó trở thành hiện thực” theo ý tưởng của Merton. Ngày 12 tháng
3/2008, Schwartz đã nói trên kênh truyền hình CNBC, “Chúng tôi không
nhìn thấy bất cứ áp lực nào đối với vấn đề thanh khoản của chúng tôi, chứ
đừng nói đến một cuộc khủng hoảng thanh khoản.” Sau đó 48 giờ, Bear
Stearns bị phá sản sau khi các ngân hàng tại Phố Wall sợ hãi đã rút về hàng
tỷ đô-la hạn mức tín dụng. Trường hợp của Bear Stearns chính là phiên bản
thực tế của ý tưởng Merton.
Daniel Kahneman, Amos Tversky, Paul Slovic và một số người khác đã
tạo nên ảnh hưởng mang tính đột phá của khoa tâm lý xã hội đối với kinh tế
học, thông qua hàng loạt thí nghiệm được tiến hành trong thập niên 1950 và
1960. Một trong các thí nghiệm nổi tiếng nhất là thí nghiệm của Kahneman
và Tver sky chứng minh rằng các đối tượng khi được chọn lựa hai thành quả
tiền tệ sẽ chọn cái nào “chắc ăn” hơn ngay cả khi chọn lựa đó không mang
lại lợi ích mong muốn cao nhất. Một phiên bản điển hình của thí nghiệm trên
là: cho phép đối tượng được chọn một trong hai khoản tiền, kèm theo xác
suất có thể có số tiền đó: A) $4.000 với xác suất 80% hoặc B) $3.000 với
xác suất 100%. Đối với những người biện hộ cho lý thuyết thị trường hiệu
quả thì đây là “chuyện nhỏ như con thỏ”. Có được $4.000 với xác suất 80%
nghĩa là giá trị mong đợi đạt $3.200 ($4.000 nhân với 0,80). Bởi vì $3.200
cao hơn $3.000, nên một người với lý trí tối đa hóa thịnh vượng sẽ chọn
phương án A. Nhưng thí nghiệm đã cho thấy 80% những người tham gia
đều chọn B. Rõ ràng đa số họ muốn “cái chắc chắn có” ngay cả khi giá trị
thu được trên lý thuyết là thấp hơn. Nói cách khác, kết quả thống kê từ thí
nghiệm này nhắc chúng ta một câu ngạn ngữ “một con chim trong tay bằng
hai con chim trên cành cây.” Kết quả thu được như trên mang tính cách
mạng – công kích trực diện vào hòn đá tảng của kinh tế học tài chính.
Thông qua hàng loạt các thí nghiệm được thiết kế tao nhã và tưởng như
đơn giản, Kahneman và các cộng sự đã chứng minh rằng các đối tượng rõ
ràng đều ngả về những chọn lựa có độ chắc chắn cao hơn, cho dù các chọn
lựa khác cũng mang lại thành quả không thua kém. Các thí nghiệm này đã
