không đề cập cụ thể đến đơn vị năng lượng theo cách thức của Chaisson,
nhưng đối với nhiều loại giá trị năng lượng có tiềm năng dự trữ (bao gồm
sức lao động, thủy lợi, vụ mùa và hàng hóa) thì chúng đều có thể được
chuyển đổi thành tiền và thường là nhằm mục đích giao dịch. Tuy nhiên,
Tainter còn phân tích thêm một bước nữa và cho thấy rằng: không những các
yếu tố đầu vào gia tăng theo quy mô của nền văn minh với hàm lũy thừa, mà
sản lượng đầu ra của các nền văn minh và các chính phủ còn suy giảm theo
đơn vị đầu vào, nếu đo lường bằng khối lượng hàng hóa dịch vụ công.
Đây là hiện tượng rất quen thuộc với các bạn tân sinh viên kinh tế học vi
mô – quy luật lợi tức giảm dần. Thực ra, xã hội khi đó yêu cầu các thành
viên nộp thuế ngày càng cao và họ lại nhận về các dịch vụ công ít hơn .
Hiện tượng lợi nhuận biên có thể được đồ thị hóa bằng một đường cong:
thoạt đầu đi lên đẹp mắt, sau đó đi ngang và bắt đầu đi xuống. Đường cong
lợi nhuận biên này cũng phản ánh sự phát triển đi lên, suy giảm rồi sụp đổ
của các nền văn minh.
Quan điểm chủ chốt của Tainter là mối quan hệ giữa những con người và
xã hội của họ xét từ góc độ các lợi ích và nghĩa vụ sẽ có thay đổi lớn theo
thời gian. Cách tốt nhất để giải quyết những cuộc tranh cãi về việc “nhà
nước tốt hay xấu” hoặc “thuế đang cao hay thấp” là đầu tiên phải định vị xã
hội trên đường cong lợi nhuận nói trên. Trong giai đoạn đầu của một nền
văn minh, các mức lợi nhuận từ đầu tư vào các hệ thống phức hợp, dưới
hình thức đầu tư của chính phủ, thường rất cao. Một khoản đầu tư thời gian
và nỗ lực nho nhỏ vào một dự án thủy lợi cũng có thể mang về các lợi ích rất
lớn xét theo khối lượng lương thực đầu ra của một nông dân. Các giai đoạn
toàn dân thi hành nghĩa vụ quân sự ngắn ngày có thể mang lại kết quả lớn
lao là hòa bình và an ninh. Một bộ máy quan chức khá gọn nhẹ nhằm tổ
chức công tác thủy lợi, quốc phòng và các nỗ lực khác cũng có thể đạt hiệu
quả cao hơn hẳn cách giám sát ngẫu nhiên.
Trong giai đoạn đầu của nền văn minh, ngân sách nghiên cứu để tìm ra
lửa là bằng 0, trong khi các lợi ích từ lửa là không thể kể hết. Thử so sánh
điều này với chi phí phát triển các máy bay Boeing thế hệ mới, liên quan đến
một vài cải tiến nhỏ trong vận chuyển hàng không. Sự thay đổi này mang
