Tôi không quên họ, nhưng tôi cũng chẳng cảm thấy nhớ ai thật sự. Tôi
không gửi tấm bưu ảnh quân đội nào về nhà, biệt vô âm tín; ngược lại, tôi
cho họ cơ hội sống trọn một năm không có mặt tôi. Từ lúc ra đi, tôi đã
quyết tâm trở lại, do vậy tôi vẫn muốn biết họ xoay sở ra sao trong khi tôi
vắng nhà. Trên đường phố hoặc trong các buổi biểu diễn, đôi khi tôi rà soát
những khuôn mặt lính để tìm những nét quen thuộc. Có thể, Oskar suy
đoán, Fritz Truczinski hay Axel Mischke đã được chuyển từ Mặt trận phía
Đông về đây cũng nên, và một vài lần, gã ngỡ đã nhận ra người anh ruột
điển trai của Maria giữa một đám bộ binh, nhưng không phải: cái màu xám
đã chiến dễ làm người ta nhầm lẫn.
Chỉ có Tháp Eiffel là làm tôi nhớ nhà. Xin đừng tưởng rằng tôi trèo lên
đỉnh và viễn cảnh trải ra trước mắt khiến tôi mơ về cố quốc. Oskar đã lên
Tháp Eiffel trong ý nghĩ và trên bưu ảnh thường xuyên đến nỗi một cuộc
leo tháp thực sự chỉ có thể làm gã thất vọng mà thôi. Đối với tôi, những lúc
đứng hay ngồi ở chân Tháp Eiffel, không có Roswitha ở bên, một mình
dưới những dầm thép vút lên của công trình xây dựng tiền phong, thì cái
vòm lớn tựa hồ khép kín mặc dù khắp bốn xung quanh là những khoảng
không ấy, trở thành cái vòm chở che của bà ngoại tôi: ngồi dưới Tháp Eiffel
là ngồi dưới bốn tầng váy của bà, Champ de Mars (Đồng Tháng Ba) biến
thành một cánh đồng khoai tây Kashubes, những giọt mưa tháng mười Paris
chênh chếch rơi hoài bất tận giữa Bissau và Ramkau, và vào những ngày
như thế, cả thành phố Paris, thậm chí cả dưới đường xe điện ngầm, đều
khăn khẳn mùi bơ. Tôi đâm trầm lặng và đăm chiêu. Những lúc ấy,
Roswitha tôn trọng nỗi buồn của tôi và tỏ ra chăm chút rất ân cần; nàng vốn
là một tâm hồn nhạy cảm.
Tháng tư năm 1944 - thông cáo từ khắp các mặt trận cho biết các tuyến
của quân ta rút ngắn lại một cách mỹ mãn - chúng tôi phải thu xếp hành
trang rời Paris để đi diễn lưu động dọc Phòng tuyến Đại Tây Dương. Chặng
dừng chân đầu tiên của chúng tôi là Le Havre. Tôi cảm thấy Bebra trở nên
lầm lì và lơ đãng. Mặc dầu trong những buổi biểu diễn, ông vẫn tỏ ra đầy
