Hartmannsweilerkopt, hoặc một dòng sông nhỏ nào đó, sông Somme hay
sông Marne.
Khi, sau ngót một tiếng đồng hồ, gã thanh niên tuyển lính-bốn-lần-
không-đắt, ra khỏi cổng quân khu, lao xuống các bậc thềm và ôm chầm lấy
cổ mẹ tôi mà thì thầm cái câu rất êm tai hồi đó: “Đằng trước đằng sau đều
không đạt. Trả về. Cho hoãn một năm!” thì lần đầu tiên mẹ tôi ghì chặt Jan
Bronsski trong vòng tay và tôi không chắc có bao giờ họ hạnh phúc hơn thế
trong vòng tay nhau.
Tôi không biết những chi tiết của mối tình thời chiến ấy. Jan bán một
phần bộ sưu tập tem để thỏa mãn những yêu cầu của mẹ tôi, người vốn rất
nhạy cảm với tất cả những gì hợp thời trang, đẹp và đắt tiền; nghe nói ông
có một cuốn nhật ký mà tiếc thay, lại thất lạc mất. Xem ra bà ngoại tôi đã
dung thứ cho mối quan hệ của đôi trẻ - rõ ràng vượt xa ranh giới tình cảm
họ hàng - vì Jan Bronski vẫn trú tại căn hộ chật hẹp ở Troyl cho đến một
thời gian ngắn sau chiến tranh. Chàng chỉ ra đi khi sự hiện hữu của một me
xừ Matzerath trở nên hiển nhiên, không thể chối cãi. Mẹ tôi hẳn đã quen me
xừ này vào mùa hè năm 1918, khi bà làm y tá phụ ở bệnh viện
Silberhammer gần Oliva. Alfred Matzareth, quê ở vùng Rhine, nằm viện
với một viên đạn xuyên qua đùi, chẳng bao lâu, do tính tình vui nhộn vốn là
bản chất của người vùng Rhine, đã trở thành đối tượng ưu ái của các nữ y
tá. Mới nhúc nhắc được tí chút, ông đã lò cò ngoài hành lang, vịn tay một
cô y tá nào đó, giúp việc Agnès mẹ tôi trong bếp vì chiếc mũ nữ y tá xinh
xinh sao mà hợp với khuôn mặt tròn trĩnh của mẹ và vì ông vốn là người
mê nấu bếp, có thể chế biến tình cảm thành xúp.
Khi vết thương lành, Alfred ở lại Danzig và kiếm ngay được chân đại
diện cho một hãng văn phòng phẩm lớn ở Rhine vì ông đã làm việc ở đó từ
hồi trước chiến tranh. Chiến tranh đến hồi tàn. Người ta nặn ra những hoà
ước bôi bác chỉ để có cớ gây thêm những cuộc chiến tranh mới: vùng lãnh
thổ quanh cửa sông Vistula - được phân giới đại khái bằng một đường chạy
