Đó là những lời than thở của Anna Koljaiczzek. Bà ôm đầu mình, xoa cái
đầu đang to lên của tôi, ngẫm ngợi sự đợi và đi đến câu triết lý sau đây:
"Phải, Oskar ạ, phận của người Kashubes là thế. Họ luôn luôn bị đánh vào
đầu. Các con rồi sẽ đi đến nơi nào sự thể tốt đẹp hơn, chỉ có bà ở lại. Người
Kashubes không quen di chuyển, họ sinh đâu ở nguyên đó và giơ đầu ra cho
mọi người đánh vì chúng ta không phải là người Ba Lan chính cống, cũng
chẳng phải người Đức chính cống. Và nếu anh là người Kashubes, thì cả
người Đức lẫn người Ba Lan đều coi anh là tép. Họ muốn cái gì cũng phải
trăm phần trăm kia."
Bà tôi cười lớn và giấu hai chai dầu hoả, phần mật ong nhân tạo và thuốc
tẩy uế dưới bốn lần váy vẫn giũ nguyên màu khoai tây, bất chấp những xáo
động lịch sử, chính trị và quân sự kinh thiên động địa nhất.
Bà sắp sửa đi, nhưng ông Fajngold xin bà chờ một lát, ông muốn bà gặp
vợ ông là Luba và gia đình ông. Khi Luba không xuất hiện, bà tôi bảo:
"Không sao. Tôi cũng cứ gọi người thân luôn ấy mà: Agnes, tôi nói, Agnes,
con gái của mẹ, đến giúp mẹ vắt quần áo tí nào. Mà nó chả đến, cũng như
cô Luba nhà chú ấy. Và Vincent, ông anh trai tôi, đêm tối thui, ông ấy đứng
ngoài cửa, bất chấp bệnh tật, đánh thức hàng xóm bằng những tiếng gào gọi
con trai là thằng Jan làm thư ký bưu điện, đã bị giết."
Bà đã ra đến cửa, đang chít khăn lên đầu thì từ giường nằm, tôi lên tiếng
gọi: "Babka, Babka," có nghĩa là Bà ơi, Bà ơi. Bà quay lại và nhấc váy lên
một chút như cách để cho tôi chui vào và mang theo bà. Nhưng rồi có lẽ bà
nhớ ra rằng dầu hỏa, mật ong nhân tạo và thuốc tẩy uế đã chiếm mất nơi trú
ẩn đó rồi và bà đành đi mà không mang tôi, không mang Oskar theo.
Đầu tháng 6, những đoàn tàu đầu tiên đi về phía tây. Maria không nói gì,
nhưng tôi có thể thấy là nàng đang từ biệt đồ dạc, cửa hàng, ngôi nhà, mồ
mả của cả hai bên họ, đại lộ Hindenburg và cái gò ở nghĩa trang Saspe.
