Ngày nay, có nhiều kẻ giàu xụ phê phán phép màu kinh tế,[1] họ thường
lên giọng hoài cổ - và càng ít nhớ về tinh hình ngày xưa bao nhiêu, họ lại
càng tỏ ra hoài cổ bấy nhiêu - mà than: "Ôi, những ngày tốt đẹp trước khi
có cuộc cải cách tiền tệ! Mọi người sống hay biết bao! Bụng lép kẹp vẫn
xếp hàng chờ mua vé xem hát. Và những cuộc liên hoan bất chợt ngẫu hứng
với mấy chiếc bánh quy mặn và một chai rượu khoai tây, mới tuyệt làm sao!
Còn vui gấp mấy những pạc-ti linh đình, la liệt ca-vi-a và sâm-banh bây
giờ."
Đó là cái mà quý vị có thể gọi là chủ nghĩa lãng mạn của những thời cơ
bị mất. Tôi có thể hòa giọng cùng than với họ nếu tôi muốn, bởi vì vào
những ngày mà "nguồn" của Kurt tuôn trào, tôi bỗng trở nên ham học và
tích lũy được một số kiến thức văn hoá hầu như miễn phí. Tôi theo những
lớp học ban đêm, trở thành khách thường xuyên của British Center còn gọi
là " Die Brücke (cây cầu)", tranh luận với cả những người đạo Thiên Chúa
lẫn Tin Lành về trách nhiệm tập thể và chia sẻ cảm giác phạm tội của tất cả
những ai tự nhủ mình: "Hãy làm phần việc của mình bây giờ đi; rồi khi tình
hình bắt đầu khả quan hơn thì ta đã dứt điểm rồi và lương tâm ta sẽ yên ổn."
Dù sao đi nữa, chính nhờ những lớp học đêm mà tôi đã gom nhặt được
chút học vấn hiện có. Tôi phải thú nhận ngay rằng nó chưa đi đến đâu mà
những lỗ hổng thì thật là vĩ đại. Tôi bắt đầu đọc nghiến ngấu; giờ đây lớn
rồi, tôi không còn thỏa mãn với một thế giới quá ư đơn giản hoá chia đều
giữa Goethe và Rasputin, hoặc với những thông tin có thể lựa ra từ những
số tạp chí Lịch Hàng Hải của Kohler từ 1904 đến 1916. Tôi không còn nhớ
tôi đã đọc những gì. Tôi đọc trong cầu tiêu. Tôi đọc trong khi xếp hàng mua
vé xem hát, giữa những cô gái để tóc bím kiểu rô-cô-cô cũng đang đọc. Tôi
đọc trong khi Kurt bán những viên đá lửa của nó và trong khi bản thân tôi
đang đóng gói mật ong tổng hơp. Và khi cắt điện, tôi đọc dưới ánh sáng của
những ngọn nến cũng từ "nguồn" của Kurt mà ra.
