chấp mọi bi kịch ấy dường như đã thành phổ cập trong những năm của Đế
chế Đức; ta gặp lại nó trên gương mặt của người thợ làm thuốc súng Gregor
Koljaiczek lúc nào cũng say khướt nhưng trong ảnh thì lại có vẻ như chưa
uống gì. Tấm ảnh ông Vincent Bronski chụp ở Czestochowa tay cầm một
cây bạch lạp thờ nom đượm màu huyền bí. Một tấm chân dung thời trẻ của
bác Jan Bronski ốm yếu là một kỷ lục của nhiếp ảnh buổi sơ khai về thể
hiện vẻ âu sầu ngượng nghịu.
Phụ nữ thời ấy quả có vụng hơn trong việc tìm ra sắc diện phù hợp với
tính cách của mình. Ngay cả bà ngoại tôi vốn là người đầy cá tính - về điểm
này, quý vị hãy tin tôi - trong những tấm hình chụp không lâu trước Thế
Chiến I, cũng màu mè làm duyên, dán lên môi một nụ cười ngẩn ngơ không
mảy may gợi nhớ đến bốn cái váy lớn đùm bọc chở che của bà.
Trong những năm chiến tranh, họ vẫn tiếp tục cười nụ với tay phó nháy
trong khi hắn ngó ngoáy nhún nhảy dưới tấm vải đen. Về thời kỳ này, tôi
còn giữ một tấm khổ bưu ảnh “đúp”, bồi các-tông, chụp hai mươi ba nữ y tá
của quân y viện Silberhammer, trong đó có mẹ tôi, rụt rè xúm quanh một
ông bác sĩ quân y bệ vệ. Các nữ y tá này phần nào có vẻ thoải mái hơn
trong một tấm ảnh về một cuộc vũ hội hoá trang dành cho các thương binh
sắp khỏi. Mẹ tôi đánh bạo nháy mắt, dẩu môi, dáng vẻ ấy như muốn nói
rằng, dù mẹ có mang cánh thiên thần và tết kim tuyến trên tóc, thì thiên
thần cũng chẳng vì thế mà mất đi giới tính. Trong ảnh, Matzerath quỳ dưới
chân mẹ trong một bộ trang phục mà ông hẳn rất lấy làm sung sướng nếu
được mặc thường xuyên ngày này qua ngày khác: ông đội một cái mũ đầu
bếp, tay vung một cái muôi. Nhưng khi vận bộ quân phục gắn tấm huân
chương Thập Tự sắt hạng nhì thì ông cũng dõi về phía xa một cái nhìn bi
tráng có dụng ý hắn hoi và trong mọi tấm ảnh, ông đều trội hơn cánh phụ
nữ.
Sau chiến tranh, các gương mặt thay đổi. Đàn ông nom ra vẻ đã “về
vườn”; giờ đến lượt cánh phụ nữ vươn lên hợp thời thế, đến lượt họ có lý do
