để phô một cái nhìn trang nghiêm; ngay cả khi mỉm cười, họ cũng không cố
che giấu đi một thoáng buồn bởi họ đang tập đau buồn. U sầu đang là vẻ
thích hợp với phụ nữ của thập kỷ 20. Bất kể ngồi, đứng hay nửa nằm nửa
ngồi, với những lọn tóc đen loăn xoăn bên thái dương, cách nào họ cũng gợi
lên được hình ảnh kết hợp hài hoà giữa Đức Mẹ và kỹ nữ.
Tấm ảnh mẹ tôi năm hai mươi ba tuổi - chắc là chụp ít ngày trước khi
mang thai - cho thấy một thiếu phụ với khuôn mặt tròn bình thản nghiêng
nghiêng trên một cái cổ đầy đặn, rắn chắc. Nhưng dù nghiêng đầu hay
không, bao giờ người xem ảnh cũng thấy như mẹ tôi đang nhìn thẳng vào
mắt mình. Mẩy da chắc thịt, cái nét nhục dục ấy bị làm nhoà bớt bởi nụ
cười rầu rĩ thời thượng và đôi mắt nhiều phần xám hơn là xanh; đôi mắt ấy
nhìn vào tâm hồn những người cùng thời - và cả tâm hồn bản thân mình
nữa, như thể đó là những vật thể rắn đại loại như cái tách uống trà hay chiếc
bót thuốc lá. Nói cái nhìn trong đôi mắt mẹ tôi có hồn, theo tôi, vẫn chưa lột
tả được hết.
Chẳng hay ho gì hơn nhưng dễ diễn giải hơn và, do đó, mang nhiều thông
tin hơn, là những tấm ảnh tập thể của thời đó. Áo cưới hồi ký hiệp ước
Rapallo mới đẹp làm sao, mới “ra” chất hôn lễ làm sao! Trong tấm ảnh
cưới, Matzerath còn đeo cả một cái cổ cồn cứng. Nom ông oách ra dáng,
trang nhã, gần như trí thức. Chân phải đưa ra đằng trước, trông hơi giống
một tài tử điện ảnh thời bấy giờ, hình như là Harry Liedicke thì phải. Dạo
ấy, người ta mặc váy ngắn. Áo cưới của mẹ tôi, trắng tinh và xếp rất nhiều
nếp, chỉ xuống tới dưới đầu gối một tí, để lộ hai bắp chân thon thả và đôi
bàn chân khiêu vũ xinh xẻo trong đôi giày trắng có khoá cài. Một số ảnh
khác chụp cả họ nhà gái. Giữa đám người ăn mặc và lấy dáng như dân
thành thị, bà ngoại Anna của tôi và ông anh Vincent được ân sủng của
Chúa, bao giờ cũng nổi bật lên với cái cứng nhắc tỉnh lẻ và cái vẻ ngượng
nghịu đáng tin cậy. Gốc gác từ cùng một cánh đồng khoai tây như cha đẻ,
như bà cô ruột Anna và như cô em họ Agnès, Jan Bronski khéo giấu chất
quê mùa Kashubes của mình đằng sau vẻ sang trọng hội hè của một nhân
