Năm phút sau, khi cô Kauer lại quây bọn tôi trong dải thắng đái màu
xanh nhạt - riêng tôi được đi bên ngoài để quấn lại cuộn len - Cô lầm rầm
một bài kinh thường được đọc giữa lễ Tấn phong và lễ Thánh thể: "Cúi đầu
hổ thẹn, lòng đầy đau đớn và ăn năn..."
Chúng tôi xuống khỏi gò Erbsberg và dừng lại trước tượng Gutenberg.
Chĩa một ngón tay dài ngoằng về phía Stephan vẫn đang sụt sùi, ấp một
chiếc mù-soa trên mũi, Cô dịu dàng nhận xét: "Nếu nó là một thằng bé Ba
Lan, thì đó đâu phải lỗi tại nó".
Theo lời khuyên của Cô Kauer, Stephan được đưa ra khỏi vườn trẻ. Mặc
dầu Oskar không phải là người Ba Lan và cũng chẳng ái mộ gì Stephan,
nhưng nó tuyên bố nếu Stephan không được đi vườn trẻ nữa thì nó cũng chả
thiết. Thế rồi lễ Phục sinh đến và người ta quyết định thử cho chúng tôi đến
trường xem sao. Bác sĩ Hollatz ngầm nghĩ đằng sau cặp kính gọng sừng,
thấy là điều đó vô hại và nói to ý kiến đó lên: "Cái đó quyết không thể gây
hại gì cho bé Oskar cả".
Jan Bronski đã tính cho Stephan đến trường công Ba Lan sau lễ Phục
sinh, ai can cũng không chịu nghe. Năm lần bảy lượt, bác vạch rõ với mẹ
tôi và Matzerath rằng bác là một viên chức Ba Lan, làm việc tốt ở Sở Bưu
Chính Ba Lan và được đãi ngộ xứng đáng. Chung cục, bác là người Ba Lan
và Hedwig cũng sẽ mang quốc tịch Ba Lan ngay sau khi giấy tờ thủ tục
xong xuôi, vả lại, một đứa bé sáng dạ như Stephan có thể học tiếng Đức ở
nhà. Còn Oskar - bao giờ bác Jan cũng khẽ thở dài mỗi khi nói "Oskar" - nó
cũng sáu tuổi như Stephan; đành rằng nó nói chưa được sõi lắm, nhìn
chung, nó có chậm phát triển so với tuổi, còn về tầm vóc của nó... dào, nói
mãi rồi, nhưng dù thế nào đi nữa cũng cứ nên thử, nói cho cùng, giáo dục là
cưỡng bách - miễn là ban giám hiệu nhà trường không phản đối.
Ban giám hiệu nhà trường tỏ ý ngần ngại và yêu cầu có giấy chứng nhận
của bác sĩ. Hollatz nói rằng tôi là một đứa trẻ khoẻ mạnh tuy về hình thể chỉ
bằng đứa lên ba - ông ta phải thừa nhận thế - và tôi nói chưa được tốt lắm,
