thư khác. Một đêm kia, lúc chỉ còn hai chúng tôi, tôi sà đến bên Ngài, mắt
chan hòa lệ (ôi, tôi yêu Ngài biết dường nào), tôi kêu lên cùng Ngài, “Ồ xin
Hoàng thượng hãy cầu xin hoàng đế Alexandr tha thứ cho Ngài!”. Dĩ
nhiên, đúng ra tôi phải nói là: “Xin hãy làm hòa với hoàng đế Alexandr”,
nhưng vì là một đứa bé, nên tôi đã vụng về nói toạc ra hết ý nghĩ của tôi.
“Ôi, hỡi con ta,”- ngài đáp, lúc đó Ngài đang đếm bước trong phòng. - “Ôi,
hỡi con ta!”. - Hình như Ngài không nhận ra tôi mới lên mười tuổi, Ngài
thích chuyện trò cùng tôi.
– “Ôi, hỡi con ta, ta sẵn sàng hôn bàn chân hoàng đế Alexandr; tuy
nhiên, ta không bao giờ phôi pha được mối thù cùng vua nước Phổ và
hoàng đế nước Áo. Ồ, nhưng mà con đâu có biết về chính trị!”. Ngài chợt
như nhớ lại Ngài đang nói chuyện với ai, nên Ngài lại yên lặng, nhưng mắt
Ngài vẫn rực lửa suốt một lúc lâu sau đó. Ôi, nếu tôi phải tả lại mọi sự việc
này vì tôi là chứng nhân của những biến cố trọng đại bậc nhất đó, nếu tôi
phải xuất bản thiên hồi ký của tôi lúc này, ôi, thôi chắc bao nhiêu những
luồng phê bình, đủ mọi trò rởm văn chương, mọi trò ganh tị, mọi phe nhóm
văn học và… ôi thôi, tôi xin ngài, không đâu, tôi xin cám ơn ngài đó.
– Về chuyện các phe nhóm văn học, quả thật ông nhận định rất đúng, tôi
đồng ý với ông, - hoàng thân khẽ nói sau một lúc yên lặng. - Cách đây
không lâu, tôi có đọc một tác phẩm của Charras
Waterloo. Tác phẩm đó đúng là một công trình trứ thuật đứng đắn, các nhà
chuyên môn cho rằng người viết đã thấu suốt về đề tài ấy; nhưng trên từng
trang sách một, người đọc thấy tác giả lấy làm khoái trá được hạ nhục
Napoleon; và giá có chối bỏ được mọi dấu tích về tài năng của Napoleon
trong các chiến trận khác của Người, chắc chắn Charras cũng rất sung
sướng mà ra tay. Điều đó quả thật không tốt đối với một công trình nghiêm
túc, vì nó nặng đầu óc phe đảng. Và ông đã thật hết sức bận rộn trong việc
phụng sự… hoàng đế đấy chứ?
Ông tướng hởi lòng hởi dạ hết sức. Vẻ nghiêm trang, chân chất trong lời
nói của hoàng thân đã làm tan biến những đợt hoài nghi cuối cùng còn sót
lại trong ông.
