23. Đối với trẻ, thay vì “dạy” nên ưu tiên nhiều cho “cấm”
Tôi đã từng có dịp hỏi thầy Kawago – giảng viên Đại học Kyoto mà tôi giới
thiệu ở phần trước về cách nuôi dạy con của loài khỉ. Khỉ con mới đẻ được
đặc quyền là có thể làm nhiều chuyện mà không bị mắng, và được tha thứ. Đó
là vì từ khi sinh ra cho đến 4 – 5 tháng tuổi nó chỉ bú sữa mẹ nên hầu như
cũng chưa làm được chuyện gì quá ghê gớm. Nhưng từ tháng thứ 5, thứ 6 trở
đi, nếu khỉ con làm gì sai khỉ mẹ và khỉ đầu đàn sẽ trừng phạt. Khỉ con sẽ bị
quăng mạnh, với mức độ đủ để không bị thương, hoặc bị trợn mắt quát mắng;
tất cả những điều đó cũng để nhằm giữ kỷ cương trong đàn.
Nếu quan sát kỹ cách giáo dục này, ta sẽ thấy tất cả đều dựa vào những hành
động cấm. Đó không phải là cách dạy nhờ vào làm mẫu, bày cho làm thế này
thế kia, tích cực hướng dẫn cái này tốt cho nên làm thế này. Mà là khỉ mẹ
hoặc khỉ đầu đàn sẽ để khỉ con tự do trong một giới hạn cho phép, và theo dõi
cẩn thận nhất cử nhất động của khỉ con, xem khỉ con làm được gì. Khi khỉ con
làm điều gì nguy hiểm, khỉ mẹ sẽ nắm lấy một chân khỉ con, và đặt nó về
trong tầm kiểm soát của mình, ở đó khỉ con được phép tự do hoạt động dưới
sự giám sát của mẹ. Phạm vi hoạt động này của khỉ con sẽ được nới rộng ra
theo quá trình trưởng thành của nó. Bất kỳ con khỉ mẹ nào cũng đều bảo vệ
con thành công theo nguyên tắc này cho tới khi khỉ con đủ sức sống tự lập
một mình.
Có thể bạn sẽ nói, thật kỳ quặc nếu đem cách nuôi dạy con của người ra để so
sánh với khỉ. Tuy nhiên, bản thân tôi từ kết quả nghiên cứu giáo dục trẻ tuổi
ấu thơ suốt những năm qua thấy, việc dạy con cho tới năm 2 – 3 tuổi thực ra
giống với cách dạy con của loài khỉ. Theo lời bác sĩ Naitoshu Shichiro – Viện
trưởng Bệnh viện Aiiku, 2 tuổi là thời kỳ mà trẻ từ một em bé sơ sinh chỉ
chuyển động trong quả cầu lớn gọi là mẹ, chuyển sang giai đoạn tự đôi chân
mình từng bước bước ra khỏi phạm vi quả cầu đó. Đây cũng là thời kỳ trẻ bắt
đầu khẳng định bản thân, khi đó, người mẹ bảo “làm thế này” thì trẻ sẽ nói
“không, không thích làm như thế”. Vì vậy, bí quyết để dạy con trong thời kỳ
này là để cho con chuyển động tự do trong phạm vi mẹ có thể quan sát, để ý
sao cho chỉ cần con không vượt quá giới hạn đề ra là được.
Các bạn có thấy mối quan hệ này của mẹ và con giống với mẹ con loài khỉ mà
tôi nói ở trên không. Không phải tôi đem loài khỉ ra để làm mẫu cho các bạn.
Nhưng thực tế vẫn có nhiều bà mẹ chưa làm được việc để con tự do vừa quan
sát bảo vệ con trong một giới hạn nhất định như loài khỉ. Có người thì con
vừa bước ra một bước đã thấy lo lắng bất an vội vã kéo con trở về vòng tay,
có người thì lại để con đi quá xa vòng kiểm soát, khiến con thành một đứa trẻ
không thể giáo dục được nữa.
Đối với những đứa trẻ độ tuổi bắt đầu có chính kiến riêng, hãy để con được
làm theo ý của mình, chỉ khi con phạm sang khu vực cấm, thì hãy nghiêm
