Mười hai năm sau, kỉ niệm hai mươi năm trận chiến, Jean Pouget, nguyên
sĩ quan trong đoàn quân viễn chinh, cay đắng nhưng sáng suốt, sẽ viết:
“Điện Biên Phủ thất thủ đánh dấu sự cáo chung của thời kì thực dân và mở
ra kỉ nguyên độc lập của thế giới thứ ba. Ngày nay, tại châu Á, châu Phi
hay châu Mĩ, không một cuộc nổi dậy, đối kháng hay khởi nghĩa nào mà
không dựa theo chiến thắng của tướng Giáp. Điện Biên Phủ đã trở thành
ngày 14 tháng 7 của công cuộc giải thực
(chú thích của người dịch) Trận Valmy, ngày 20/9/1792 các tướng Pháp
Dumouriez và de Kellermann thắng quân Phổ, chặn đứng cuộc xâm lăng và
gây lại lòng tin cho quân Pháp.
<î>Les Origines du 1er novembre 1954 [Những căn nguyên của ngày
1/11/1954], Alger, 1989; trích dẫn bởi Benjamin Stora, «Un passé dépassé?
1954, de Dien Bien Phu aux Aurès» [Vượt qua quá khứ? 1954, từ Điện
Biên Phủ tới Aurès], tư liệu đánh máy, hội thảo Hà Nội, tháng 4, 2004.
Lập ra năm 1895, Tây Phi thuộc Pháp [Afrique occidentale française] là
một liên bang gồm các lãnh thổ Sénégal, Mauritanie, Soudan, Haute-Volta
(nay là Burkina-Faso), Guinée, Niger, Côte-d’Ivoire và Dahomey (nay là
Bénin) với thủ đô là Dakar.
Hiến pháp 1946 đặt danh xưng như thế cho tập hợp gồm nước Cộng hoà
Pháp (Pháp chính quốc, các tỉnh và lãnh thổ hải ngoại) cùng các lãnh thổ và
quốc gia liên kết. Xem Jacques Tronchon, L’Insurrection malgache de 1947
(Cuộc nổi dậy tại Madagascar năm 1947), Paris, 1974.
Báo L’Humanité, ngày 6/6/1947.
Xem Au service de l’Afrique noire. Le Rassemblement démocratique
africain dans la lutte anti-impérialiste (Phụng sự châu Phi da đen. Tập hợp
dân chủ châu Phi trong cuộc tranh đấu chống đế quốc), 1949.
Afrique noire, Afrique blanche [Châu Phi da đen, Châu Phi da trắng],
Paris, 1949.
