ta thường được ca ngợi vì có được cả hai đức tính: biết cai trị và biết phục
tùng, và công dân là người có cả hai đức tính này. Cho nên, nếu ta cho rằng
đức tính của một người tốt là biết cai trị, và đức tính của công dân gồm cả
hai, thì ta không thể xem hai đức tính này ngang nhau. Bởi vì, có nhiều khi
người cai trị và kẻ bị trị phải học những điều khác nhau; thí dụ như trường
hợp của chủ nhân là người phải biết những gì liên quan đến những công
việc lao động chân tay, không có nghĩa là chủ nhân phải biết làm những
việc đó, nhưng biết điều khiển nhân công làm những việc đó (làm những
việc lao động chân tay là tự hạ giá trị của chủ nhân). Còn những kẻ làm
những công việc lao động chân tay đó thuộc nhiều loại khác nhau, thí dụ
như những người thợ thủ công, đúng như tên gọi, là những người sống
bằng sức lao động của bàn tay, hay những người thợ máy. Đó là lý do tại
sao vào thời cổ, tại vài nước, giai cấp lao động không được tham gia vào
chính sự - một đặc quyền mà họ chỉ có được dưới một chế độ cực kỳ dân
chủ. Hẳn rằng một người tốt, một chính trị gia, và một công dân tốt không
cần phải học những nghề của giai cấp hạ tiện trừ trường hợp thỉnh thoảng
phải chính tay làm; nếu họ cứ tiếp tục làm những việc này thành thói quen,
thì chẳng còn phân biệt được đâu là chủ nhân đâu là nô lệ.
Nhưng ở đây ta không bàn đến luật lệ kiểu này (quy định quan hệ giữa chủ
nhân và nô lệ); còn có một loại luật lệ khác áp dụng trên những công dân tự
do và bình đẳng về giai cấp; luật lệ đó là sự phục tùng luật pháp, nghĩa là
người cai trị phải học tuân lệnh, giống như muốn học các bổn phận của một
tướng kỵ binh hay bộ binh, thì trước hết phải phục vụ trong kỵ binh hoặc
bộ binh và tuân lệnh của các vị tướng này, và rồi mới nắm quyền chỉ huy
đại đội hay trung đoàn. Tục ngữ có câu: “Kẻ nào chưa từng học vâng lời,
không thể trở thành một người chỉ huy giỏi.” Hai đức tính đó không giống
nhau, nhưng người công dân tốt phải có khả năng thực hiện cả hai: biết
cách cai trị như một người tự do và biết cách vâng lời như một người tự do.
Đó là những đức tính của một công dân. Và, mặc dù đức tự chủ và công
bình của người cai trị có khác với đức tính đó của người bị trị, đức tính của
một người tốt bao gồm cả hai đức tính này; bởi vì đức tính của một người
