Chương 13
Nếu ta chỉ chú tâm đến sự hiện hữu của một nước, thì dường như tất cả, hay
ít ra hầu hết, những điều ta vừa bàn đều cần thiết; nhưng, nếu ta tính luôn
cả đến việc tạo dựng một đời sống “tốt đẹp,” thì như tôi đã nói, giáo dục và
đạo đức phải là những điều kiện quan trọng hơn. Như đã bàn ở trên, những
ai chỉ bình đẳng về một điều nào đó, thì chắc chắn không thể đòi có sự bình
đẳng về tất cả những thứ khác, cũng như kẻ trổi vượt hơn người khác về
một phương diện nào đó lại đòi có phần hơn người khác về mọi phương
diện. Những chế độ chính trị nào được thành lập trên nguyên tắc như vậy,
chắc chắn đó là những chế độ hủ bại [từ căn bản]. Ai cũng có quyền xác
nhận sự đóng góp của mình cho xã hội, như tôi đã từng công nhận, nhưng
không ai có quyền cho rằng sự đóng góp của mình là tuyệt đối. Kẻ giàu cho
rằng họ có quyền [cai trị] vì họ có nhiều đất đai hơn, và đất đai chính là
một phần tử chung của cả nước; và họ cũng là những người khả tín hơn về
phương diện giao dịch, tôn trọng giao kèo. Những người tự do và quý tộc
cũng cho rằng họ có quyền, nhờ vào dòng họ.
Những người thuộc thế gia vọng tộc được xem là cao quý hơn dân thường
vì dòng dõi vẫn được trọng vọng hơn trong xã hội chúng ta. Còn một lý do
khác nữa là con cháu của danh nhân cũng có nhiều khả năng trở thành
những người ưu tú hơn người thường nhờ ở tính di truyền của huyết thống.
Những người có đức độ cũng có thể cho rằng họ có quyền cai trị vì ta đã
công nhận rằng công lý là một đức hạnh bao trùm các đức hạnh khác. Còn
nữa, số đông cũng có thể nói là họ có quyền hơn là một thiểu số [quý tộc
hoặc giàu có], vì, xét trên phương diện tập thể và so sánh với thiểu số vừa
nói, thì đa số phải mạnh hơn, giàu có hơn và tốt hơn. Nhưng, nếu mà những
người đức độ, kẻ giàu có, các thế gia vọng tộc, và các giai cấp khác là
những phần tử tạo nên nhà nước, cùng ở trong một thành phố, thì phần tử
nào sẽ làm thành phần cai trị? Trong các cơ cấu chính trị ta đã bàn ở trên,
