Chương 6
Qua những điều đã bàn, ta có thể suy luận mà không sợ sai là có nhiều mô
hình dân chủ và quả đầu khác nhau. Điều này hiển nhiên vì hoặc là mọi giai
cấp ta bàn đến phải được dự phần vào chính sự, hoặc chỉ có một thành phần
nào đó thôi. Khi giai cấp nông gia và trung lưu nắm quyền chính trị, thì chế
độ đó vận hành theo luật pháp. Lý do là vì những người mà phải sống nhờ
sức lao động là những người không có thì giờ nhàn rỗi [để lo chuyện chính
trị], cho nên họ thiết lập pháp quyền, và chỉ tham dự nghị hội khi nào cần
mà thôi. Tất cả mọi người có đủ tiêu chuẩn theo luật ấn định đều được dự
phần vào chính sự - việc loại trừ một cách tuyệt đối bất cứ một giai cấp nào
cũng là một bước dẫn đến chế độ quả đầu; như thế tất cả những ai hội đủ
tiêu chuẩn tài sản đều được tham gia vào chính sự. Nhưng vì còn phải làm
lụng để sinh sống, những người này không có thì giờ nhàn rỗi để lo chính
sự, nếu họ không có trợ cấp thu nhập. Đó là một loại chế độ dân chủ, và đó
là những nguyên nhân tạo nên chế độ kiểu này. Một loại khác nữa là những
người do cha mẹ có tư cách tự do sinh ra đều được tham chính, nhưng chưa
chắc những người này có đủ phương tiện để có thể sống nhàn rỗi để tham
gia tích cực vào chính sự. Như thế, trong mô hình loại này, quyền tối
thượng vẫn là luật pháp, vì nhà nước không có phương tiện để trả lương
cho công dân. Loại thứ ba là tất cả mọi người tự do [do có cha mẹ là người
tự do sinh ra, hay có tư cách tự do qua bất cứ điều kiện nào khác] đều có
quyền tham gia chính sự, nhưng thực sự thì không thể tham gia được vì lý
do không có thì giờ nhàn rỗi đã nêu; trong trường hợp này, luật pháp vẫn là
tối thượng. Loại dân chủ thứ tư là loại sau cùng trong lịch sử hình thành
quốc gia. Khi quốc gia đã lớn mạnh hơn nhiều so với thời lập quốc và
nguồn thu nhập đã tăng gia, thì mọi công dân đều dự phần vào chính quyền
nhờ vào ưu thế của đại chúng, và tất cả mọi người, kể cả người nghèo đều
có lương để sinh sống và có thể thực hiện quyền tham chính của họ. Thực
ra, khi ai cũng có lương, thì người nghèo lại càng có nhiều thì giờ rảnh rỗi
