CHƯƠNG 4
Trong thời đại của chúng ta, có những nước vẫn thường được xem là chú
trọng đặc biệt đến việc huấn luyện trẻ con; một số nước muốn đào luyện
con em của họ có thói quen của thể tháo gia, nhưng khi làm như vậy, vô
hình trung, họ đã làm hỏng cả hình thể lẫn sự tăng trưởng cơ thể của chúng.
Dù người Sparta không phạm phải lỗi lầm này, họ cũng đã hành xác con em
của họ bằng những phương pháp huấn luyện thể dục rất vất vả mà họ nghĩ
rằng qua đó, trẻ con sẽ phát huy được lòng dũng cảm. Nhưng chân lý, như
ta vẫn thường nhắc đi nhắc lại, là giáo dục không chỉ nên chú trọng duy
nhất cho việc đào luyện đức tính này. Và ngay cả khi ta chấp nhận mục
đích này của người Sparta là đúng đắn, thì trên thực tế, họ cũng không đạt
được mục tiêu này. Trong số những dân tộc man rợ và ngay cả trong thế
giới loài vật, sự can đảm là một đức tính không có liên quan gì đến tính cực
kỳ hung bạo, dã man, mà lại liên quan đến sự nhẹ nhàng giống như tính khí
của loài sư tử. Có rất nhiều giống dân lúc nào cũng sẵn sàng giết và ăn thịt
người, như dân Achaeans và Heniochi sinh sống ở bờ Hắc Hải; và cũng có
những bộ tộc khác sống trong nội địa, cũng xấu xa và hung bạo như thế hay
còn tệ hơn nữa. Họ sống bằng cướp bóc, giết người, nhưng lại chẳng có tí
lòng can đảm nào.
Còn người Sparta, dù nổi tiếng là rất chuyên cần luyện tập thể dục thể thao
và hơn hẳn những dân tộc khác về phương diện này, nhưng họ cũng bị thất
trận trên chiến trường và thất bại trên thao trường. Ưu thế của người Sparta
của những thời đại trước không phải là kết quả của việc huấn luyện thanh
thiếu niên của họ, mà nhờ vào việc họ có huấn luyện, còn kẻ địch của họ thì
không. Do đó, ta có thể suy ra rằng, chính những gì cao nhã, chứ không
phải sự hung bạo, mới là đức tính cần rèn luyện; không có con sói nào hay
dã thú nào đối đầu với sự nguy hiểm cao nhã [do theo đuổi lý tưởng hay
công lý]. Đối diện với sự hiểm nguy cao nhã, chỉ có con người can
