Chương 12
Trong nghệ thuật quản trị hộ gia đình, ta đã thấy là có ba phần: một là sự
điều khiển của chủ nhân đối với nô lệ, phần này đã bàn qua rồi, một phần là
vai trò của người cha, và phần thứ ba là vai trò của người chồng. Người
chồng và người cha là người có thẩm quyền trên vợ và con. Cả vợ và con là
những người tự do trong gia đình, nhưng thẩm quyền của cha đối với con
khác với của chồng đối với vợ. Đối với con cái, người cha có quyền như
nhà vua đối với thần dân; còn đối với vợ, người chồng có quyền như người
lãnh đạo đối với công dân. Dù có nhiều trường hợp ngoại lệ so với trật tự
do thiên nhiên sắp đặt, nhưng người nam thì do bản chất thiên nhiên vẫn
thích hợp hơn người nữ trong cương vị chỉ huy, cũng như người lớn tuổi và
trưởng thành (cả về thể chất và tinh thần) phải khá hơn người trẻ tuổi còn
non nớt. Nhưng trong hầu hết các nhà nước do hiến pháp tạo nên, mọi công
dân đều là những người vừa cai trị vừa bị trị, vì ý tưởng của nhà nước hiến
định ngụ ý rằng mọi công dân đều bình đẳng từ bản chất, và không có gì
khác nhau hết. Tuy nhiên, khi có người cai trị và người bị trị, thì người cai
trị muốn tạo ra một sự khác biệt về hình thức, danh xưng và chức vị được
kính trọng, như giai thoại về cái chậu rửa chân bằng vàng của Amasis. Mối
quan hệ giữa người nam và người nữ là mối quan hệ giữa nhà lãnh đạo
chính trị với các công dân, nhưng sự bất bình đẳng vẫn luôn luôn hiện diện.
Mối quan hệ giữa cha và con là mối quan hệ của vua với thần dân, uy
quyền của người cha xuất phát từ tình yêu thương [đối với con cái] và sự
kính trọng tuổi tác của con cái đối với cha mẹ. Do đó, Homer đã rất có lý
khi gọi Zeus là “cha của thần thánh và của con người,” vì Zeus là vua của
tất cả. Một vị vua đương nhiên phải cao cả hơn thần dân của mình, nhưng
nhà vua phải cùng một giống với thần dân, đó cũng là quan hệ giữa người
già người trẻ, giữa cha và con.
