Thớt cối đẩy nhẹ nhàng, trấu bay ra như rắc hoa, mấy mùa mới
phải xem lại. Cụ phó Cả đã được tiếng, hàng xay hàng xáo nào chữa
cối, đóng cối cũng phải vời đến.
Tôi thì độc một việc tìm đất lèn thớt cối. Không biết từ đời
Thần Nông, Bành Tổ, cái ông tổ sư nghề đóng cối tai quái đến
thế nào đã nghĩ ra chỉ có một thứ đất oái oăm ấy mới nặn nên
mặt cái thớt cối chắc như trát xi măng. Xi măng còn nẻ, còn mòn,
chứ hai thớt cối đêm ngày nghiến nhau ken két mà những chiếc
dăm cối cứ trơ ra như hàm răng bàn cuốc của cái đứa trẻ ranh
mười tám. Đất thịt, đất thó gan gà mịn đến đâu, tơi đến đâu
cũng không thể ví được với đất tổ mối - đất cứt mối làm tổ đùn
lên - chỉ đất tổ mối mới luyện được mặt thớt cối. Những tổ mối
ngoằn ngoèo lên ở chân đê, chân tre, gò bụi tầm xuân, từng tảng
đỏ ngòn như xây lũy. Đấy là cứt mối, mối ăn đất đào hang rồi
lại ỉa ra đất, đùn cứt đất ra cửa. Đất cứt mối tơi hơn tất cả các
thứ đất trên đời, lại quyện rớt dãi trong bụng con mối, đất như
có keo dính. Tôi lang thang bờ bụi tìm cứt mối quẩy về sàng sảy,
phơi cẩn thận rồi mới quây cót, đánh đống sẵn đấy. Quanh năm
tôi chỉ đi tìm cứt mối…
Thợ cối cũng như thợ ngõa, đã vào nhà nào, gia chủ phải liệu
công xá, cơm nước ra nhẽ. Nhỡ ra, phải thằng nghề mộc khoảnh
ác, yểm cái bùa vào hóc cột, phải nghi hoặc thế đã bị hốt mấy đời.
Còn chúng tôi, không được ăn uống tử tế, chỉ cắn đểnh đoảng vài
cái dăm. Chưa được một vụ, cối đã long răng bà lão, đủ tần phiền
rồi. Cụ phó Cả chiều chiều ngất ngưởng cút rượu với cái bánh
đa, miếng đậu nướng. Việc đáng ba hôm thì bôi ra cả phiên chợ.
Chập tối, thằng Tần với tôi chén no kềnh, cứ trần trùng trục ra
đầu ngõ vỗ trống bụng đối đáp hát trống quân với bọn con gái
