Cả ngày ngoài đầu làng trống tùng tùng gọi người đi học làm
Việt Minh. Kíp đến nỗi không biết chữ, chỉ ngồi nghe cán bộ nói
cũng được. Mà cũng ít thấy ai có giấy bút, chẳng rõ người nào
biết chữ. Thằng Tần và tôi đều được vào học, chúng tôi cứ tự
nhiên thế - đình làng mình mà. Ai học thì ngày được hai bữa no,
riêng như vậy cũng cần đi học rồi. Hai đứa tôi chưa khi nào cắp
sách đến ăn mày chữ nhà ông đồ, nhà thày giáo. Nhưng cái chữ
quốc ngữ quả là dễ. Dạo đi đóng cối, chỉ thuộc mấy câu truyện
Kiều Trăm năm “trăm” cõi người ta…, cụ phó Cả dạy truyền khẩu.
Rồi, sợ bẽ mặt dốt với các ả gái làng, bảo nhau lên chợ mua ở
hàng xén hai xu quyển Kim Vân Kiều . Học lỏm mà cũng nhớ hết
mặt chữ in lúc nào không hay. Chỉ kém cái chưa biết chữ viết.
Tíu tít, chẳng bụng dạ đâu nghe giảng. Rồi có một việc đột ngột,
không ai có thể đoán trước được. Hai chúng tôi được đi với đoàn
cán bộ lên Sơn La. Nào biết Sơn La ở đâu! Chắc xa lắm, nên chỉ
toàn đàn ông được đi thôi. Mừng mừng lo lo, hôm họp ở giữa đình,
nghe cán bộ nói thế rồi lập tức lên tập trung luôn trên huyện. Trên
huyện còn no hơn, ngày nào cũng nồi ba mươi cơm không độn ngô,
ăn thả cửa. Đứa nào cũng béo phình má. Được phát một lúc hai bộ
quần áo nâu mới. Nghe nói trưởng đoàn là cán bộ “thượng cấp”
trước Tây đã bắt ngồi tù ở Sơn La, bấy giờ lại được lên Sơn La
làm chủ tịch, chắc ông này phải làm to bằng quan tuần phủ. Thế
mà được đi cùng! Hồi hộp không dám nghĩ rồi cách mạng còn run
rủi đến đâu.
Thằng Tần và tôi đi chân tay không, chẳng phải mang vác gì,
khoái như cụ phó Cả ngày trước. Ngả vào đâu cũng đã có người thổi
nấu sẵn. Chỉ phải trèo dốc đá, mấy hôm đầu rát chân, nhưng
rồi hai cái gót đã sẵn nẻ miếng của tôi cũng chóng quen. Núi xa núi
