Ta hãy rời bãi tha ma này để đi thăm thị trấn cổ gần đó. Ở đây ta cũng sẽ
thấy vết tích của những cảnh nghèo túng và những cảnh giàu có huy hoàng đã
qua đi. Việc đào bới đã phát hiện ra rằng thị trấn có hai dãy tường thành có
cùng một tâm điểm. Bức tường bên trong bao quanh khu trung tâm, nơi trọng
yếu nhất của cả thị trấn, làm thành một khu riêng biệt ở trên bờ sông, ở khu
này có đầy dẫy những mảnh của các bình quý giá phải chuyên chở rất tốn
kém từ Hy Lạp xa xôi đến. Trái lại, ở những khu bình dân, giữa hai dãy tường
thành, thì chỉ thấy toàn là những mảnh các lọ, các vò thông thường làm ra ở
ngay địa phương này. Như vậy là chỉ có những người dân ở khu trung tâm thị
trấn mới giàu, có tiền mua thứ đồ gốm đắt tiền nhập từ ngoài vào.
Và chính những ngôi mộ của những người nhà giàu đó là những mộ lớn
mà đến ngày nay ta còn trông thấy ngay từ đằng xa.
Như vậy là những ngôi mộ đã kể cho ta nghe câu chuyện về những người
chôn ở đó. Đôi khi ta phát hiện ra những chuyện ghê gớm: chuyện những
người nô lệ bị hy sinh phải đem chôn cùng với chủ; chuyện những người vợ
phải đi theo xuống tận mồ người chúa quyền hành độc đoán.
Còn hùng biện hơn mọi lời nói, những ngôi mộ đã chứng tỏ phạm vi rộng
lớn của quyền hành người cha, là người thủ lĩnh độc đoán của thị tộc trong
chế độ gia trưởng. Khi người cha chết đi, người ta hy sinh luôn những người
vợ và những người nô lệ của người đó, bởi vì người ta coi họ là tài sản, là
quyền sở hữu riêng của người cha, cũng y như những đồ dùng và đồ trang
sức bằng vàng và đồng thau mà người ta chôn ngay trong mộ, bên thi hài
người chết vậy.
CON NGƯỜI TẠO RA MỘT KIM LOẠI MỚI
Những đồ vật quý giá đã chôn vùi trong hàng nghìn năm dưới những ngôi
mộ hay trong những lâu đài cổ đổ nát, ngày nay được trưng bày rất trang
trọng tại các viện bảo tàng. Những của báu quý giá bị bỏ quên bao nhiêu năm
