Cf. C. Menger, Untersuchungen uber die Methoden der
Sozialwissenschaften(Leipzig, 1883), p. 15n), ở đó ông lập luận rằng
“Những nhân tố cuối cùng giúp cho việc lí giải chính xác về mặt lí thuyết
các hiện tượng tự nhiên là những “nguyên tử” và những “lực”. Cả hai đều
không có tính thường nghiệm. Ta tuyệt nhiên không thể hình dung về
những “nguyên tử”, và chỉ có thể hình dung các lực tự nhiên bằng một hình
ảnh, và trong thực tế, ta chỉ hiểu về các lực tự nhiên như là những nguyên
nhân của những vận động hiện thực mà ta không biết được. Từ đó việc giải
thích chính xác những hiện tượng tự nhiên, xét đến cùng, gặp những khó
khăn hết sức lớn. Các khoa học xã hội chính xác thì lại khác, ở đây là
nhữngcá nhân con người và những nỗ lực của họ; những nhân tố cuối cùng
hình thành phân tích của ta đều có bản tính thường nghiệm và, do đó, các
ngành khoa học xã hội lí thuyết và chính xác có thuận lợi lớn so với các
ngành khoa học tự nhiên chính xác. Trong thực tế, công việc nghiên cứu
chính xác những hiện tượng xã hội không gặp phải các trở ngại liên quan
đến các “ranh giới của việc nhận thức Tự nhiên” và những khó khăn nảy
sinh từ đó đối với việc thấu hiểu những hiện tượng tự nhiên trên khía cạnh
mặt lí thuyết. Khi A. Comte hiểu những “xã hội” như là những thực thể hữu
cơ thực tồn, và cho rằng đó là những thực thể hữu cơ thuộc loại phức tạp
hơn nhiều so với những thực thể tự nhiên, và gọi việc giải thích lí thuyết về
chúng là vấn đề khoa học khó khăn hơn và phức tạp hơn, ông đã rơi vào
một sai lầm lớn. Học thuyết của ông chỉ đúng đối vối những nhà nghiên
cứu xã hội nào - do quan tâm đến tình trạng hiện nay của các ngành khoa
học tự nhiên - có ý tưởng điên rồ là muốn giải thích những hiện tượng xã
hội không phải bằng các đặc thù của khoa học xã hội mà bằng các phương
pháp của khoa học tự nhiên và nguyên tử luận”.
Điều này đã thường được nhắc đến và bình luận. Cụ thể xem E.
Bernheim,Geschichtstorschung und Geschichtsphilosophie (Gottingen,
1880), p. 48, và Lehrbuch der historischen Methode, 5th ed. (1908), index,
sv.
“Sozialistisch-naturwissenschaftliche
oder
kollecktivistische
Geschlchtsauffassung”.
