Trí nhớ của Fidel phong phú và chi tiết đến nỗi dường như nhiều lúc
nó ngăn ông suy nghĩ một cách tổng hợp. Những suy nghĩ của ông phân
nhánh, tất cả đều liên quan tới nhau, hết nhánh này sang nhánh khác như
một mạng lưới dày đặc. Quá trình theo đuổi một chủ đề nào đó thường dẫn
dắt ông qua một loạt những ý tưởng liên quan, qua một loạt những hồi
tưởng về một nhân vật, một tình huống cụ thể nào đó, trước khi gợi lên một
chủ đề khác song hành, và một chủ đề khác, lại đến một chủ đề nữa, chủ đề
nữa, cho đến khi chúng tôi đi rất xa khỏi vấn đề cốt lõi - xa đến nỗi trong
giây lát người đối thoại bất giác e sợ rằng ông đã đi chệch hướng. Nhưng
chỉ sau một thoáng Fidel đã quay lại lối đi ban đầu.
Không một lần nào trong suốt hơn một trăm giờ trò chuyện của chúng
tôi mà Fidel đặt ra giói hạn về các câu hỏi hoặc các chủ đề mà chúng tôi có
thể trao đổi. Ông không bao giờ yêu cầu tôi phải cho ông biết trước danh
sách những câu hỏi hoặc các chủ đề mà sẽ được đề cập, mặc dù nếu ông
làm vậy thì cũng là điều hết sức bình thường trong một dự án kỳ công như
thế này. Ông biết - trước đó chúng tôi đã thảo luận về vấn đề này - rằng tôi
muốn đề cập tới tất cả, không có bất kỳ ngoại lệ nào, trong danh sách dài
dằng dặc những lời chỉ trích, phê phán và nhận xét dè dặt mà kẻ thù cũng
như một số bạn bè của Cách mạng Cuba đã đặt ra. Bản thân cũng là một trí
thức, ông không hề e ngại việc tranh luận. Ngược lại, ông còn cần đến tranh
luận, đòi hỏi phải tranh luận, và khuyến khích tranh luận. Lúc nào ông cũng
sẵn sàng “tranh biện”, và với bất kỳ ai. Với hàng tấn lập luận. Và với một
tài nghệ bậc thầy về nghệ thuật hùng biện. Với sự tôn trọng và tế nhị cao
nhất dành cho người đối thoại, ông là một đối thủ luchiến đáng gờm - với
kiến thức vô cùng uyên bác - mà chỉ những kẻ có ác tâm và lòng thù hận
mới có thể phủ nhận.
Nếu như có bất kỳ câu hỏi hoặc chủ đề nào còn thiếu trong cuốn sách
này, thì sự thiếu sót đó hoàn toàn xuất phát từ năng lực hạn chế của tôi trên
cương vị một người phỏng vấn, chứ tuyệt nhiên không có chuyện Castro từ
chối nói về vấn đề này vấn đề nọ trong suốt sự nghiệp chính trị trường kỳ
của ông. Bên cạnh đó, độc giả cần biết rằng có nhiều đoạn hội thoại lại trở
thành độc thoại, vì có sự chênh lệch về trí tuệ giữa người đặt câu hỏi và
