động - ông đi lại rất nhiều, một mẫu người hành động không mệt mỏi, và
ông có tài tổ chức bẩm sinh.
Bố ông đã đến Cuba trong hoàn cảnh như thế nào?
Bố tôi là con trai của những người campesinos; những người cùng
khổ. Khi tôi về thăm xứ Galicia năm 1992, tôi đã đến Láncara, thị trấn mà
bố tôi đã từng sống, và tôi còn thấy cả ngôi nhà nơi ông đã được sinh ra. Đó
là một ngôi nhà bé xíu, dài 8m, rộng khoảng 7m. Tòa nhà được xây bằng đá
loại vật liệu rất sẵn có trong vùng và thường được những nông dân nghèo
xứ Galicia dùng để xây nhà. Cả gia đình đã sống chen chúc trong ngôi nhà
nhỏ bé và cũ kỹ đó, và tôi nghĩ chắc là cả vật nuôi nữa. Giường ngủ và bếp
kê chung trong một phòng. Hoàn toàn không có vườn, cũng chẳng có sân.
Các gia đình canh tác trên những mảnh đất riêng biệt nằm rải rác trên cánh
đồng.
Khi bố tôi còn rất trẻ, 16 hay 17 tuổi gì đó, ông đã phải đăng lính vào
quân đội Tây Ban Nha, khi ông đã hơn 20 tuổi ông đến Cuba trong Chiến
tranh Độc lập lần thứ hai, bắt đầu từ năm 1895. Không ai biết chính xác ông
đã tới đây như thế nào, trong những hoàn cảnh ra sao. Sau khi tôi đã đủ lớn
để tìm hiểu, tôi lại không bao giờ nói về những vấn đề này với bố tôi. Thỉnh
thoảng khi ngồi với bạn bè quanh bàn ăn ông hay kể chuyện này chuyện nọ,
chị gái tôi, Angelita, và Ramón, người anh thứ hai - cả hai đều còn sống -
có thể là họ biết gì đó, vì họ nói chuyện với ông nhiều hơn tôi. Sau này, khi
tôi đến Havana học và tham gia vào các hoạt động cách mạng, tổ chức cuộc
tấn công vào trại lính Moncada, vào tù, và sau đó là cuộc viễn chinh
Granma, thì ở nhà các em trai và em gái tôi, như Rául, nhỏ hơn tôi khoảng
gần 5 tuổi, cả Emma và Juana, cũng thỉnh thoảng nói chuyện với bố tôi, và
có lẽ thời gian đó ông đã kể vài câu chuyện, nhưng tôi không có mặt ở nhà
nên cũng không biết được.
Qua các em mình tôi biết vài điều, và nhiều khả năng thì bố tôi là một
trong những cậu bé con nhà nghèo xứ Galicia phải nhận tiền để đi lính thay
cho một người nhà giàu. Và điều rất rõ ràng là bố tôi là một trong các con
em của nông dân nghèo phải đăng lính theo cách đó. Ông biết những cuộc
chiến thời đó như thế nào rồi đấy.
