có việc gì mà làm, chỉ lang thang,ạ vật quanh nhà và tự mình học bảng cửu
chương, ngày nào cũng vậy. Mãi đến tháng Giêng họ mới cho tôi đi học lớp
một, học lớp ban ngày ở Colegio de La Salle. Lần đầu tiên trong đời tôi bắt
đầu được đi học thực sự.
Đến lúc này, giai đoạn chuyển tiếp sau sự sụp đổ của Machado,
những hành động của Batista, đã diễn ra, và điều tôi nhớ nhất về thời kỳ
này là cuộc đình công lớn vào tháng 3 năm 1935. Phía sau nhà cô giáo là
một trường cấp hai, hay còn gọi là “instituto de segunda ensenanza”, tại
đây có cả các lớp trung học phổ thông. Ngôi trường đã bị quân đội chiếm
đóng - chính là nơi tôi chứng kiến rất nhiều vụ đàn áp dã man. Hai mươi
mốt năm sau, những người campaneros trong Phong trào ngày 26 tháng 7
[58]
đã tấn công nó, đúng vào ngày 30 tháng 11 năm 1956, khi chúng tôi từ
Mêhicô trở về, và đổ bộ lên một nơi gần Las Coloradas.
Vẫn là ngôi trường đó?
Đúng vậy, vẫn tòa nhà đó, cho dù khi ấy nó không còn là một trường
học nữa mà người ta đã biến nó thành một doanh trại quân đội hoặc một
đồn cảnh sát gì đó khi Batista quay lại nắm quyền. Năm 1956, tại đó có một
đồn cảnh sát. Còn vào thời kỳ tôi còn là một học sinh tiểu học, nó vẫn là
một instituto de segunda ensenanza, nhưng ngay sau đó, nó đã bị chuyển
thành doanh trại quân đội hoặc đồn cảnh sát, khi tôi còn sống trong nhà cô
giáo. Binh lính lúc nào cũng lảng vảng xung quanh; họ “phong tỏa” ngôi
trường. Tôi biết rằng vào ngày 30 tháng 11 năm 1956 những người tham gia
trong phong trào ngày 26 tháng 7, dưới sự lãnh đạo của Frank Pais
[59]
ở
tỉnh Oriente, đã tấn công vào đó. Họ muốn phối hợp hành động của mình
với việc đổ bộ của chúng tôi; họ tính toán ngày tháng và thời điểm, và vào
ngày 30 tháng 11 họ đã tấn công. Nhưng cuối cùng cuộc tấn công lại diễn ra
sớm hơn cuộc đổ bộ hai ngày. Chúng tôi bị chậm mất bốn mươi tám giờ
đồng hồ vì biển động, thuyền trục trặc rồi đủ cc lý do khác, và thế là họ tấn
công vào ngày 30 tháng 11 mà theo tính toán của họ cũng là ngày tàu
Granma cập bờ. Tôi thì không muốn những hành động đó xảy ra đồng thời,
tôi muốn cuộc đổ bộ diễn ra trước.
