trong những tháng cuối cùng của cuộc nổi dậy chống Machado, và ngay sau
đó là ba tháng ngắn ngủi của một Chính phủ tự xưng là Cách mạng.
Cuộc “Binh biến của các hạ sĩ quan”, như tôi đã kể, là một động thái
tương đối cách mạng, nhưng ngay từ trước đó, cho đến tận tháng 8 năm
1933, các lực lượng dân sự đã bắt đầu đấu tranh chống lại Chính phủ độc tài
của Machado, kẻ mà chúng ta có thể nói rằng đã tự bầu mình trúng cử
nhiệm kỳ hai, ngay giữa một cuộc đại khủng hoảng. Đó chính là thời điểm
của cuộc Đại suy thoái bắt đầu từ năm 1929, và như tôi đã nói, nạn đói
khủng khiếp lan tràn khắp mọi miền đất nước. Người dân đấu tranh chống
lại Machado, nhưng rồi một lệnh ngừng bắn tạm thời được thiết lập khi
Machado bị lật đổ. Tháng 9 năm 1933, Fulgencio Batista, vốn là một hạ sĩ
quan trong quân đội, một nhân viên tốc ký cho các tòa án binh, đã cầm đầu
một cuộc đảo chính, cuộc đảo chính này ban đầu do một hạ sĩ quan khác tổ
chức nhưng Batista lại trở thành người cầm đầu, ông ta chỉ huy mọi việc.
Các hạ sĩ quan tham gia cùng với sinh viên và những lực lượng cách mạng
khác.
Vào thời điểm đó, giao tranh nổ ra với nhóm ABC, những thành viên
của nhóm ABC mang tư tưởng phát xít. Rất có thể chính nhóm ABC đã
đứng đằng sau những vụ đánh bom hồi ba tháng cuối năm 1933. Tôi cũng
không nhớ chắc chắn là giai đoạn đó kéo dài đến cuối tháng 12 hay đầu
tháng 1, nhưng sau đó lại nổ ra cuộc nổi dậy chống Batista.
Tôi không thể biết ai là thủ phạm cho nổ liên tiếp ba mươi quả bom
trong một đêm, vì những ký ức cứ lộn xộn trong đám sương mù của thời
gian và nhất là hồi đó tôi còn rất bé. Năm 1933, khi xuất hiện Đạo luật Ưu
tiên lao động trong nước và bắt đầu có hiện tượng trục xuất người Haiti, tôi
đang sống trong ngôi nhà mới của cô giá
Cái này thì tôi chắc chắn hoàn toàn, từ đó tôi có thể suy ra là tôi đã tới
Santiago lần đầu tiên vào cuối năm 1932, dao động trong khoảng đó. Tôi
không thể nhớ được ngày tháng chính xác, tôi chỉ có thể suy luận một cách
tương đối từ những ký ức ấn tượng nhất mà tôi nhớ cùng những sự kiện
quan trọng diễn ra khi đó ở Cuba.
Vậy là khi ấy ông lên khoảng giữa sáu hay bảy tuổi gì đó...
