tôi ngồi bên bàn bếp trong căn hộ của bạn gái ông ở Latin Quarter, ngay
phía dưới Panthéon.
Mischel trông trẻ hơn so với tuổi. Ông cạo đầu, ở ông tỏa ra một thứ
năng lượng cuồn cuộn như một võ sĩ đấm bốc nhưng lại có khuôn mặt
ngọt ngào, gần như giống trẻ con.
Mischel nổi tiếng nhất từ việc phát minh ra “thí nghiệm kẹo dẻo”
(marshmallow test) hồi cuối những năm 1960, khi ông đang ở
Standford. Trong thí nghiệm đó, một nhân viên nghiên cứu dẫn một trẻ
4 hay 5 tuổi vào một căn phòng, ở đó có kẹo dẻo đặt trên bàn. Nhân
viên nghiên cứu nói với đứa trẻ rằng mình sẽ rời khỏi căn phòng một
lúc. Nếu đứa trẻ cố gắng không ăn kẹo cho tới lúc người đó quay lại, họ
sẽ thưởng cho bé hai chiếc kẹo nữa. Nếu bé ăn kẹo, bé sẽ chỉ được một
cái đó thôi.
Đó là một thử thách rất khó khăn. Trong số 653 trẻ tham gia trong
những thập niên 1960 và 1970, chỉ có một phần ba kiềm chế được để
không ăn chiếc kẹo dẻo trong cả 15 phút mà nhân viên nghiên cứu ra
ngoài. Một số bé ăn kẹo ngay khi còn lại một mình. Phần lớn chỉ có thể
đợi được khoảng 30 giây.
Giữa những năm 1980, Mischel gặp lại các bé trong thí nghiệm ban
đầu, để xem liệu có sự khác biệt nào giữa những bé trì hoãn tốt và
không tốt khi lớn đến tuổi thiếu niên hay không. Ông cùng các đồng
nghiệp phát hiện ra một mối tương quan ấn tượng: Trẻ nhịn ăn kẹo dẻo
được càng lâu hồi 4 tuổi, thì lúc đó càng được Mischel và đồng nghiệp
đánh giá cao ở tất cả các hạng mục. Bên cạnh các kỹ năng khác, các trẻ
giỏi trì hoãn tập trung tốt hơn và biết điều hơn. Và theo như một báo
cáo mà Mischel và đồng nghiệp xuất bản năm 1988, các em “không suy
sụp khi bị căng thẳng.”
Liệu có phải là buộc trẻ phải trì hoãn sự thỏa mãn – như cách các
cha mẹ trung lưu ở Pháp vẫn làm – thực sự khiến các bé bình tĩnh và
tâm lý vững vàng hơn? Trong khi trẻ em trung lưu ở Mỹ, nói chung
thường quen với việc có được cái mình muốn ngay lập tức, lại suy sụp
khi gặp căng thẳng? Liệu có phải các cha mẹ Pháp một lần nữa, lại đang
– nhờ vào truyền thống và bản năng – làm chính xác những điều các
nhà khoa học như Mischel đề xuất?
Bean, thường có được cái mình muốn gần như ngay tức khắc, có thể
chuyển từ bình tĩnh sang quá khích chỉ trong vài giây. Ở Mỹ, cảnh
tượng những đứa trẻ ăn vạ, la hét mè nheo đòi ra khỏi xe đẩy hay nhoài
người lên vỉa hè là khá phổ biến.
Tôi hiếm khi thấy những cảnh tượng này ở Paris. Trẻ em Pháp ngay
