các nhà vật lý và hóa học Nga trẻ tuổi lúc ấy đang đầy rẫy ở Heidellberg.
Những sinh viên này mới đầu đã khiến cho các giáo sư Đức ngây ngô phải
ngạc nhiên về cách nhìn sự việc một cách tỉnh táo của họ, nhưng sau đó họ
lại tiếp tục làm cho chính các giáo sư ấy ngạc nhiên vì rút cục họ hoàn toàn
chẳng làm gì cả và cực kỳ lười nhác. Trong khi đó thì ở Peterburg, cùng với
vài ba nhà hóa học đại loại như thế, - họ thậm chí không biết cách phân biệt
ôxy với nitơ, nhưng lại đầy rẫy ý muốn phủ định và tự trọng -, cùng với
Elixevich vĩ đại, Xitnikov cũng đang chuẩn bị để trở thành vĩ đại, nhưng
cậu ta lại cứ đi lêu têu ở thành phố này và cam đoan rằng mình đang tiếp
tục “sự nghiệp” của Bazarov. Nghe nói gần đây cậu ta bị một kẻ nào đó giã
cho một trận. Thế nhưng cậu ta đâu chịu nuốt hận, trong một bài báo nhỏ và
ám muội in trên một tờ tạp chí nhỏ và ám muội, cậu ta nói bóng nói gió
rằng cái kẻ đánh cậu ta là một kẻ hèn nhát. Cậu ta bảo đó là một sự mỉa
mai. Bố cậu ta vẫn xử tệ với cậu ta như cũ, còn vợ cậu ta thì cho cậu ta là
một anh ngốc... và là một nhà văn học.
Ở một trong những xó xỉnh hiu quạnh của người Nga, có một nghĩa địa
nông thôn nhỏ bé. Cũng như hầu hết các nghĩa địa của nước ta, quanh cảnh
khu nghĩa địa này thật thê lương ảm đạm: từ lâu cỏ dại đã mọc đầy các
mương máng bao bọc chung quanh; những cây thánh giá gỗ xám xịt đã gục
xuống và đang mục ruỗng dưới những mái che hồi nào đây đã được sơn
phết tử tế; những phiến đá trên mồ đều đã bị đẩy bật hệt như có ai từ phía
dưới mồ thúc lên; dưới đôi ba gốc cây nhỏ trụi lá chỉ có chút ít bóng mát
hiu hắt; những con cừu tha hồ dạo chơi trên những nấm mồ.... Thế nhưng
giữa những nấm mồ ấy có một ngôi mộ mà con người không đụng đến, con
vật cũng chẳng dám giẫm chân lên, trừ những con chim thường đến đậu và
hót vang vào lúc bình minh. Mộ có giậu sắt bao quanh, hai đầu đều có trồng
hai cây thông non mơn mởn. Evgheni Bazarov được chôn trong ngôi mộ
đó. Từ một xóm cách đó không xa, thường có hai cụ già lụ khụ, một đôi vợ
chồng già, năng đến với ngôi mộ này. Hai cụ dìu nhau lê những bước chân
nặng nhọc. Hai cụ tiến lại gần giậu sắt, khuỵu xuống, quỳ trên mặt đất, đoạn
cùng nhau khóc than thảm thiết hồi lâu và cùng nhau đăm đắm nhìn hồi lâu
vào phiến đá câm lặng mà con trai các cụ đang nằm bên dưới. Hai cụ trao
