đổi đôi lời ngắn ngủi, đoạn phủi bụi cho phiến đá và sửa nắn lại cành thông,
rồi lại quay ra cầu khấn và mãi không sao rời bỏ được chốn này, nơi mà các
cụ tưởng như gần gũi hơn được với đứa con trai, gần gũi hơn được với
những kỷ niệm xưa... Những lời cầu nguyện, những giọt lệ của các cụ phải
chăng là vô hiệu? Tình yêu, tình yêu chung thủy và thiêng liêng, phải chăng
không có sức mạnh vô biên? Ồ, không! Dù cho dưới mồ có ẩn náu một trái
tim tha thiết, tội lỗi và dấy loạn nhường nào, những đóa hoa mọc trên mồ
vẫn thanh thản nhìn ta bằng những con mắt hồn nhiên. Chúng không chỉ nói
với ta về cảnh yên tĩnh ngàn đời, về cái yên tĩnh vĩ đại của thiên nhiên “lãnh
đạm”, chúng còn nói cả về sự dung hòa vĩnh viễn và về cuộc sống bất tận...
1862
Phụ lục
Tác giả có ý đồ viết cuốn tiểu thuyết Cha và con từ tháng Tám năm
1860 và hoàn thành nó ngày 30 tháng Bảy năm 1861 tại Xpaxxkoe. Năm
1862, tác phẩm ra mắt bạn đọc trên số 2, tạp chí Tin tức Nga. Cũng năm đó
tác giả cho in một tập riêng Để tưởng nhớ Vixarion Grigorievich Belinxki.
Những cuộc tranh luận về cuốn Cha và con, đề cập đến một trong
những vấn đề căng thẳng nhất của thời đại - vấn đề thế hệ trẻ - nên lập tức
mang một sắc thái gay gắt và kéo dài hàng chục năm.
Sự kiến giải chín chắn nhất, khách quan nhất cho tác phẩm trên báo chí
dân chủ của những năm 60 là bài báo của nhà chính luận, nhà phê bình văn
học Dmitri Pixarev (1840 - 1868) đăng trên tạp chí Lời nói Nga (năm 1862,
số 3).
Pixarev là người đầu tiên chỉ ra sự trung thực đáng kính phục của
Turgenev trong việc xây dựng hình tượng Bazarov. Ông đã viết về điều này
trong bài báo của mình: “Xây dựng hình tượng Bazarov, Turgenev muốn
nghiền nát chàng ta, nhưng thay vào việc làm đó, ông lại tỏ lòng kính trọng
chàng một cách công bằng”.
Tiếp đó, do sự công kích không ngớt đối với tác phẩm, nên Turgenev đã
phải nhiều lần giải thích ý đồ của mình trên báo chí và trong thư từ. “Dường
như chẳng ai nghi ngờ rằng tôi đưa hình tượng Bazarov ra như một nhân vật
bi kịch, - mà ai ai cũng chỉ nói rằng: gã ta tồi tệ thế để làm gì? hoặc - bởi lẽ
