sát trùng, chữa đàn bà tắt kinh, làm nát thai và hạ thai, ba-đậu có tài đánh
dẹp, quét dọn, thực là viên tướng phá quan-ải cướp cửa vậy. Cấm người
trong vị không có hàn tích, và những người hư hao không được dùng vì ba-
đậu bẩm khí hỏa, tính cấp-tốc, cay và ôn, nên tẩu-tán rất mạnh. Chế : nếu
muốn cấp-trị thông đường thủy, trong đại tràng, bọc giấy đập dập bỏ bớt
đầu, muốn hoãn trị để tiêu chỗ tích và phá chỗ cứng, thì lấy nước nấu năm
lần, hoặc sao đen hết khói, giã nhỏ để dùng, có thể thông tràng và lại có thể
trị được tả. (Đây là thuyết của ông Lôi-công, người ta ít biết)
(Đan-khê) : Ba-đậu trừ lạnh tích ở trong vị, nếu không phải là tích lạnh
thì cấm dùng, cùng với đại-hoàng là thứ công phá mà hạ xuống, nhưng đại-
hoàng tính lạnh chạy trong phần huyết, bệnh ở trong nóng, nên dùng. Ba-đậu
tính chạy trong phần khí, bệnh ở trong tạng lạnh thì nên dùng.
(Sỹ-tài) : lau rửa tạng-phủ, gần như cạo dạ dầy, khoét ruột, đánh phá
chỗ cứng tích, như đờm tích chẳng hạn, thực mau lẹ mà mãnh-liệt như chém
khóa cướp của, cả khí lẫn huyết, chỉ một chuyến là hết cả, nào đờm, nào
trùng, nào nước dốc sạch không còn mảy-may. Thai thì rơi xuống, đinh độc
rút hết, nhưng uất trệ tuy đã mở, mà chân-âm theo đó, tự suy-tổn. Ta thử lấy
một tí dính vào da bên ngoài, chỉ giây lát là nổi phồng, huống hồ trong vị là
chất mỏng và yếu, bị hun nấu bào gọt như thế, liệu có khỏi cái nạn nát hỏng
hay không ? Nguy lắm ! Nếu vạn bất đắc dĩ mà phải dùng đến, thì lấy chút ít
bỏ dầu đi rồi sao chín, nhớ dùng ít thôi, mà phải gia-tâm cẩn-thận lắm mới
được.
(Tham-khảo) : giống này sinh ở Ba-thục, hình như hạt đậu, nên gọi ba-
đậu.
(Hòa-hán) : tên là ba-nhân, lão-dương-tử, giang-tử, thảo-binh, cũng có
tên là ba-thục có khi sản ở Long-môn (Quảng-đông) và Ấn-độ. Cây ba-đậu
cao từ 1 đến 2 trượng, trông như thân cột, thuộc loài mộc, vỏ nhẵn và trơn,
sắc xám như gio, lá cứng trơn nhẵn, hình tròn đầu lá nhọn, bên cạnh có răng
cưa nhỏ, hoa xanh quan-lục cuống ngắn có từng bông, hoa đực ở trên, hoa
cái ở dưới. Quả có ba ngăn, mỗi ngăn một hột, quả tròn, dài độ 4 phân,
đường kính hơn hai phân, quả hai đầu bằng, có múi nổi kẽ, ngoài vỏ sắc nâu,
