trong có hột mầu nâu vàng ; khí vị cay gắt, sắc vàng mà ba góc là ba-đậu,
nhỏ và hai đầu nhọn là cương-tử. Nhỏ là quả cái, ba góc hai đầu nhọn là quả
đực. Quả đực tiêu lợi rất dữ, quả cái hơi khoan-hoãn. Tháng tám thì lấy quả
phơi âm để dùng. Chế : ba-đậu tính hay tả tiết, mới thì tốt, khi dùng bỏ vỏ
và màng ở trong. Lấy giấy bọc đập nát, bỏ bớt đầu đi, rồi lấy dầu vừng và
rượu sao, hãy dùng. Tính : cay, ôn, có độc. Chủ : trị đại-tiện bí, ngoan-cố
không ra trừ sâu bọ để công phá đờm tích, tả hàn độc, là thuốc hạ rất mạnh
đã nổi tiếng. Vô-luận là đại tiện bí kết đến bực nào, dùng đến ba-đậu là kiến
hiệu ngay. Ba-đậu sau khi vào vị lập tức kích-thích thần-kinh ở lần trong vị
(hai bên dạ-dầy) tự khắc thấy nóng đến tràng thì trực-tiếp kích-thích đến
lược màng ở trong ruột, rồi cùng phát ra nóng, làm cho nước thấm (bột-dịch)
thêm nhiều mà chuyển động mau chóng khiến người ta phải tả ngay lập tức.
Từ mé trong ruột theo tế-bào mà hút vào trong mạch máu, máu bị đè ép kém
đi, khiến người ta buồn bực, chân tay đau nhức, toàn thân mỏi mệt, nếu dùng
quá, thì giây thần-kinh ở bộ óc sẽ bị rối loạn mà chết, cho nên tuyệt-đối
không được dùng nhiều. Chủ-trị : vì bị thương khí lạnh, mắc bệnh nóng
lạnh (ôn-ngược) phá tan hòn cục, và kết tụ cứng rắn bởi đờm cục, rửa sạch
bụng và khai thông bế tắc trong ruột, lợi thủy trong đường cốc-đạo (lỗ ra
phân), lại bỏ thịt xấu, trừ quỷ ma, trừ trùng độc, và tà vật, lại có chất sát
trùng và cá. Chữa đàn bà vắng tắt kinh-nguyệt làm nát thai, chữa nốt kim
thương có máu mủ, thuốc này không lợi cho đàn ông, lại sát chất độc ở ban-
miêu, và độc ở rắn rết sâu bọ. Ba-đậu có thể chế thành mồi cho các loại
sinh-vật ăn đều chết cả. Kỵ : nếu không phải chứng cấp-cứu, cấm ngặt
không được dùng, ba-đậu sợ đại-hoàng, hoàng-liên, lư-duẩn, cô-duẩn, lê-lô,
tương-kỳ nước lạnh. Được lửa thì tốt lắm, ghét tương-thảo, tinh phản khiên-
ngưu nếu bị trúng độc ba-đậu thì lấy nước lạnh, hay nước chấp hoàng-liên
và nước đậu để nguội thì giải được. Nguyên-hoa làm sứ thì tốt.
(Nhập-môn hàn-loại) : sản ở Ba-thục, hình tựa hạt đậu là ba-đậu, một
loại gọi là cương-tử quả nhỏ, hai đầu nhọn, dùng phải chết người. Ba-đậu
cay nóng rất độc, chữa bệnh nguy cấp thông đường thủy, nên dùng sống chế
như trên. Nếu dùng chữa hòa-hoãn, để mài chỗ cứng và phá chỗ tích, bỏ vỏ
