ty tồn tại riêng biệt với tư cách pháp nhân, bảo vệ nhà đầu tư khỏi mất hết
của cải nếu như công ty thất bại. Trách nhiệm của nhà đầu tư chỉ giới hạn
trong số tiền họ dùng để mua phần góp trong công ty. Các doanh nghiệp
nhỏ có thể vận hành tốt dưới hình thức hợp danh (partnership). Nhưng
những doanh nghiệp nào có khát vọng vươn ra tầm châu lục sẽ phải cần tới
hình thức công ty.
Tuy nhiên, khả năng chuyển biến nền kinh tế toàn cầu của các công ty lại
phụ thuộc vào một phát minh khác có liên quan. Trên lý thuyết, những nhà
quản trị của các công ty cổ phần sẽ phải làm việc theo các quy định do
những cổ đông luôn thận trọng xác lập. Những cổ đông này dự các đại hội
thường niên, và tìm cách gây ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp thông qua
các giám đốc không điều hành. Nhưng trên thực tế, quy định chủ yếu của
các công ty là do thị trường chứng khoán xác lập, nơi một số lượng gần như
không đếm được các lát nhỏ của công ty (bạn thích gọi chúng là cổ phần, cổ
phiếu hay vốn cổ phần thì tùy bạn) được mua và bán hằng ngày. Thực chất,
cái giá mà người ta đồng ý trả cho một lát cắt ấy cho bạn biết họ nghĩ như
thế nào về khả năng kiếm tiền của công ty đó trong tương lai. Thực tế, thị
trường cổ phiếu tổ chức trưng cầu dân ý định kỳ hằng giờ đối với các công
ty có cổ phiếu được giao dịch ở đó: lấy ý kiến về chất lượng quản lý, về tính
hấp dẫn của sản phẩm, về triển vọng của các thị trường chủ chốt.
Nhưng thị trường cổ phiếu cũng có đời sống riêng của mình. Tương lai
nhìn chung không chắc chắn và do đó những đánh giá của chúng ta về lợi
nhuận tương lai của các công ty cũng khác nhau. Nếu chúng ta chỉ là những
chiếc máy tính, chúng ta sẽ đồng thời xử lý tất cả các thông tin có được và
đi đến cùng một kết luận. Nhưng chúng ta là con người và vì thế, chúng ta
dễ mắc phải tính thiển cận và tâm lý hay thay đổi. Khi giá trên thị trường cổ
phiếu tăng đồng loạt, như vẫn hay xảy ra, các nhà đầu tư hình như mang
một tâm trạng hân hoan tập thể, và cựu chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Alan
Greenspan gọi đó là niềm hưng phấn thiếu lý trí.
Ngược lại, khi "tinh
thần động vật" (animal spirit) của các nhà đầu tư chuyển từ trạng thái ham
hố sang lo sợ, bong bóng được tạo ra từ cơn hưng phấn trước đó của họ có
