cân xứng. Những kẻ tay trong - là những người có liên hệ đến việc điều
hành các công ty bong bóng - nắm thông tin rõ hơn nhiều so với những
người bên ngoài, và họ muốn kiếm tiền của những người bên ngoài đó. Sự
bất cân xứng này luôn tồn tại trong hoạt động kinh doanh, nhưng trong thời
điểm bong bóng những người tay trong có thể khai thác nó một cách gian
lận.
Chủ điểm thứ hai là vai trò của các dòng vốn xuyên biên giới. Các
bong bóng dễ xảy ra hơn khi các dòng vốn được di chuyển tự do từ nước
này sang nước khác. Một nhà đầu tư lão luyện ở một trung tâm tài chính lớn
có thể thiếu kiến thức từ bên trong của một tay trong thực sự. Nhưng ông ta
nhiều khả năng sẽ ra tay được đúng thời điểm - mua sớm và bán trước khi
bong bóng vỡ - so với nhà đầu tư lần đầu ngây thơ. Nói cách khác, trong
một bong bóng, không phải tất cả mọi người đều thiếu lý trí; hay ít nhất,
một số kẻ hân hoan không thiếu lý trí đến như những kẻ khác. Cuối cùng,
và quan trọng hơn cả, nếu không có sự tạo ra tín dụng dễ dãi thì sẽ không
thể có một bong bóng thực sự. Đó là lý do tại sao nhiều bong bóng bắt
nguồn từ tội sơ suất hay chểnh mảng của các ngân hàng trung ương.
Không gì minh họa rõ ràng hơn cho việc con người hay quên những bài
học từ lịch sử như trường hợp lặp đi lặp lại các bong bóng trên thị trường cổ
phiếu. Hãy xem cách các độc giả của tạp chí Business Week nhìn nhận thế
giới vào hai thời điểm khác nhau, cách nhau hai mươi năm. Ngày
13/8/1979, trang bìa tạp chí vẽ một chứng chỉ cổ phiếu hình cái máy bay
giấy nát vụn dưới nhan đề: "Cái chết của vốn cổ phần: Lạm phát đang hủy
hoại thị trường cổ phiếu như thế nào?" Người đọc không có gì phải ngờ vực
về quy mô của cuộc khủng hoảng:
Từ lâu, dân chúng đã chuyển từ cổ phiếu sang các hình thức đầu tư có tỷ
suất lợi tức cao và khả năng chống lạm phát tốt hơn. Giờ đây, các quỹ hưu
trí - niềm hy vọng cuối cùng của thị trường - đã được phép từ bỏ cổ phiếu
và trái phiếu để đầu tư vào bất động sản, các hợp đồng tương lai (futures
contract), vàng, và thậm chí cả kim cương. Cái chết của vốn cổ phần dường
như là một trạng thái vĩnh viễn.
