gian lận ngân hàng. Skilling bị tuyên bố là có tội đối với 18 trong số 27 cáo
buộc. Lay đã chết trước khi tòa kết án trong khi đi nghỉ tại Aspen,
Colorado. Skilling bị kết án 24 năm 4 tháng tù và bị buộc phải trả 26 triệu
đô la cho quỹ lương hưu Enron; ông ta đang chờ kháng án. Tổng cộng là
mười sáu người đã nhận tội đối với các cáo buộc liên quan đến Enron và
năm người khác (cho đến nay) bị tuyên bố là có tội tại các phiên xử. Nhà
kiểm toán của công ty, hãng Arthur Andersen, đã bị lụn bại bởi vụ bê bối
này. Tuy nhiên, người thua cuộc lớn nhất là các nhân viên thường và các cổ
đông nhỏ, khi các khoản tiết kiệm của họ biến thành tro bụi bay theo gió,
giống như hàng triệu đồng livre bị mất trong vụ sụp đổ Mississippi.
Được phát minh ra gần như đúng bốn trăm năm trước, công ty cổ phần
trách nhiệm hữu hạn đúng là một định chế kỳ diệu, cũng giống như thị
trường chứng khoán là nơi mà quyền sở hữu công ty có thể được mua và
bán. Song trong suốt lịch sử tài chính, đã có rất nhiều công ty gian dối, cũng
như rất nhiều thị trường thiếu lý trí. Thực tế là hai thứ này luôn song hành
với nhau - bởi vì khi những con bò đang điên cuồng phóng thì đó cũng là
lúc người ta dễ bị cuốn theo nhảy lên cưỡi chúng. Tuy nhiên vai trò quan
trọng hầu như luôn nằm ở các nhà ngân hàng trung ương, được xem là
những người chăn bò, có nhiệm vụ kiểm soát đàn gia súc. Rõ ràng là nếu
không có ngân hàng Banque Royale của mình thì Law chắc hẳn không bao
giờ đạt được điều ông ta muốn. Cũng rõ ràng không kém, nếu không có
chính sách tiền tệ nới lỏng của Cục Dự trữ Liên bang vào thập niên 1990,
Ken Lay và Jeff Skilling chắc hẳn sẽ phải vật lộn mới đẩy được giá cổ
phiếu Enron lên 90 đô la. Ngược lại, cuộc Đại Suy thoái đã cho ta bài học
nhớ đời về mối nguy hại của một chính sách tiền tệ thắt chặt quá mức khi
thị trường chứng khoán sụp đổ. Tránh lặp lại lịch sử cuộc Đại Suy thoái đôi
khi được xem như một mục đích có thể biện minh cho bất kỳ phương tiện
nào. Song lịch sử Công ty Đông Ấn của Hà Lan, công ty cổ phần trước
nhất, cho thấy rằng với một số tiền đáng tin cậy như loại được cấp bởi Ngân
hàng Giao dịch Amsterdam, có thể giúp tránh được các cơn bùng-vỡ bong
bóng của thị trường chứng khoán.
