Để tôi giải thích cho quý vị hiểu: cái khoái lạc ở đây chính là do
mi ý thức được quá rõ ràng sự hèn hạ của mi; là do mi cảm thấy bị
đẩy tới cái giới hạn cuối cùng; mi biết tình cảm ấy thật là ê chề;
nhưng lại không có cách gì chống lại được, rằng mi không có lối
thoát nào hết; rằng không bao giờ mi có thể trở thành con người
khác được, và cuối cùng, cho dù mi có đủ thời giờ, đủ lòng tin để
biến thành cái gì khác đi nữa, thì chưa chắc mi đã muốn mình biến
đổi. Hoặc giả nếu có muốn, mi cũng sẽ bất lực chẳng làm gì được,
bởi thực sự mi chẳng thể biến thành cái gì hết!
Nhưng tệ hại nhất - cốt lõi của mọi vấn đề là ở chỗ, tất cả những
điều đó diễn ra phù hợp với những quy luật cơ bản và bình thường
của một ý thức quá sáng suốt, phù hợp với cái tính ỳ bắt nguồn trực
tiếp từ những quy luật ấy, do đó, vấn đề không chỉ là mi không thể
biến đổi, mà đơn giản là mi không làm được trò trống gì hết ráo! Từ
đó có thể suy ra, chẳng hạn, hệ quả của một ý thức quá sáng suốt là
như thế này: phải, tôi là một thằng khốn nạn. Nhưng việc tôi biết tôi
là một thằng khốn nạn lại chẳng an ủi được tôi chút nào về cái khốn
nạn của tôi cả. Nhưng thôi, đủ rồi!… Chúa ơi, tôi nói lảm nhảm mãi
mà cắt nghĩa được cái gì cơ chứ? Cái khoái lạc ấy ở đâu ra? Nhưng
tôi sẽ cắt nghĩa điều ấy cho kì được. Tôi phải cầm lấy bút cũng chỉ vì
thế…
Như tôi chẳng hạn, tôi có một lòng tự ái kinh khủng. Tôi đa nghi
và dễ động lòng như một thằng gù hay một anh lùn. Ấy thế mà có
những phút tôi nghĩ giá có ai tát tôi một cái có khi tôi lại lấy thế làm
thích thú! Tôi nói thật đấy: có thể tôi biết cách tìm thấy khoái lạc
riêng trong việc bị ăn tát ấy; dĩ nhiên đó là niềm khoái lạc của tuyệt
vọng, nhưng trong sự tuyệt vọng cũng có những khoái lạc cực kì
mãnh liệt của nó chứ, nhất là khi ta ý thức được rõ ràng tình cảm
tuyệt vọng của mình. Còn trong trường hợp bị tát ta lại càng ý thức
được mãnh liệt hơn ta bị người khác hạ nhục như thế nào.
Những cái chính là, xét dưới bất cứ khía cạnh nào, cuối cùng bao
giờ tôi cũng đâm ra là kẻ có lỗi trước, và ức nhất là cái lỗi ấy không
