Thí dụ tôi đây chẳng hạn! Tôi muốn sống, dĩ nhiên, sống để thỏa
mãn cái bản năng sống toàn diện của tôi chứ không phải chỉ để thỏa
mãn cái bản năng lí luận, một bản năng dù sao cũng chỉ tượng trưng
cho một phần hai mươi cái năng lực sống của tôi. Lí trí biết những
gì? Lí trí chỉ biết những gì nó đã học (có thể nó sẽ chẳng biết gì khác
hơn - đây không phải là một niềm an ủi, nhưng tại sao không nói
thẳng ra như thế?) trong khi bản tính con người hành động với tất cả
sức mạnh của nó, với tất cả những gì có trong nó, vô tình hay cố tình;
đôi khi nó có làm bậy, nhưng nó sống.
Tôi ngờ rằng quý vị đang nhìn tôi với vẻ khinh bỉ: quý vị sẽ nhắc
lại một lần nữa cho tôi biết rằng con người được soi sáng và có văn
hóa, nghĩa là con người của tương lai, sẽ không thể nào cố ý muốn
cái gì bất lợi cho hắn, và điều này hiển nhiên như toán học. Tôi hoàn
toàn đồng ý, vâng, nó đúng là toán học. Nhưng tôi xin nhắc lại lần
thứ một trăm: có một trường hợp, một trường hợp duy nhất, con
người có thể cố ý, dụng tâm đi tìm một cái gì bất lợi cho hắn, một cái
hết sức ngu xuẩn - như vậy chỉ cốt để thoát khỏi sự bắt buộc phải
chọn cái có lợi, cái có lí. Bởi vì cái ngu xuẩn đó, cái caprice
đó,
thưa quý vị, có khi trong thực tế lại là cái lợi hơn tất cả mọi thứ trên
đời này cũng nên, nhất là trong một vài trường hợp: có khi cái lợi đó
lại cao hơn cả mọi cái lợi khác mặc dù có thể nó rõ ràng có hại cho ta
và đi ngược hẳn lại những kết luận vững vàng nhất - đó là nhân
tính, cái cá thể của ta. Có một vài người quả quyết rằng đó là cái quý
giá nhất của con người. Dục vọng - cố nhiên, khi nó muốn, có thể
đồng ý với lí trí, nhất là nếu ta đừng lạm dụng sự đồng ý đó và giữ
nó trong giới hạn. Như vậy có thể rất hữu ích và đáng hoan hô.
Nhưng rất nhiều khi (có thể nói là phần lớn trường hợp) dục vọng
nhất định không chịu đồng ý với lí trí, và rồi thì… rồi thì… Nhưng
quý vị có biết rằng điều đó cũng rất hữu ích và đáng hoan hô
không?
Thưa quý vị, cứ giả thử rằng con người không ngu đi. (cũng
không thể nói được rằng con người ngu, bởi lẽ nếu hắn ngu thì ai
