khôn bây giờ?)Nhưng nếu hắn không ngu thì ít ra hắn cũng vô ơn
một cách quái đản, vô ơn một cách lạ kỳ. Tôi còn tin rằng đó là định
nghĩa hay nhất về con người: một sinh vật hai chân và vô ơn.Nhưng
trước hết đó không phải là khiếm khuyết chính của hắn.Khiếm
khuyết chính là cái tính vô đạo đức vĩnh cửu của hắn, từ thời Đại
Hồng Thủy cho tới thời Scheswig Holstein trong lịch sử chúng ta
ngày nay. Vô đạo đức, và do đó cư xử một cách xốc nổi, bởi xưa nay
ta vẫn biết rằng xốc nổi là do vô đạo đức mà ra. Quý vị cứ thử ngó
vào lịch sử nhân loại mà xem! Quý vị thấy gì? Vĩ đại phải không?
Vâng, có thể. Gì chứ pho tượng ở Rhodes
rồi.Đâu phải chuyện phù phiếm khi ngài Anaevsky thuật lại cho ta
biết rằng theo một số người thì pho tượng đó do con người tạc nên,
theo một số người khác thì đó lại là công trình của tạo hóa. Quý vị có
thấy cái biến hóa trong lịch sử con người chứ? Vâng, có biến hóa: cứ
việc nhìn vào những bộ lễ phục, cả dân sự lẫn quân sự, thì đủ biết,
và nếu thêm vào những bộ thường phục hay tiện phục nữa thì quý
vị sẽ không biết đường nào mà mò, không một sử gia nào có thể làm
xuể. Quý vị cho là tẻ nhạt, cũng có thể nữa. Quả vậy, chỉ đánh nhau
là đánh nhau. Hôm nay người ta đánh nhau, hôm qua người ta đánh
nhau, và ngày mai còn đánh nhau nữa. Quá tẻ nhạt ấy chứ lại!
Tóm lại, ta có thể nói bất cứ gì về lịch sử thế giới - nghĩa là bất cứ
gì có thể hiện ra trong trí tưởng tượng của một kẻ điên loạn nhất.
Điều duy nhất ta không thể nói được là nó khôn ngoan: vừa cất tiếng
định nói là chữ đó tắc ngay trong cổ họng. Và, hơn nữa, chuyện này
luôn luôn xảy ra: trên đời thường hay có những kẻ khôn ngoan và
đạo đức, những bậc hiền triết và những nhà nhân ái, mà mục tiêu là
sống một cuộc sống theo lẽ phải và đạo đức để làm gương cho đồng
loại mình và chứng minh cho họ biết rằng người ta có thể sống theo
lẽ phải và đạo đức được. Nhưng rồi quý vị có biết sao không? Chẳng
sớm thì muộn, rồi các nhà hiền triết tài tử này cũng lại phản bội lí
tưởng của họ và sống thỏa hiệp trong những vụ vô luân thường
nhất.
