lười biếng, và lười biếng, như ta đã biết, là mẹ của mọi tật xấu.
Không ai chối cãi rằng con người rất ưa thích xây dựng và vạch ra
những con đường; nhưng tại sao hắn cũng quay lại say mê sự phá
hủy và hỗn loạn không kém? Quý vị trả lời tôi đi! Nhưng tôi muốn
nói vài vài câu về vấn đề này.
Có thể rằng hắn say mê phá hủy và hỗn loạn đến thế (đôi khi hắn
có say mê, điều này không ai chối cãi được), là vì tự bản thân thân
hắn sợ đạt tới đích và chấm dứt cái công trình hắn xây dựng chăng?
Biết đâu đấy? Có thể hắn chỉ thích cái công trình đó lúc đứng xa, chứ
không phải lúc đến gần. Có thể là hắn ưa thích xây dựng cái lâu đài
đó, nhưng không phải là để rồi sống trong đó, và hắn sẽ sẵn sàng từ
bỏ nó cho les animaux domestiques
, như cho loài kiến, loài cừu ở,
vân vân. Loài kiến có những thị hiếu khác: chúng có một công trình
tuyệt tác, tạo thành với mục đích kéo dài hàng thế kỉ - đó là ổ kiến
vậy.
Ổ kiến là chỗ bắt đầu của loài kiến đáng kính đó, và có lẽ nó cũng
là chỗ chấm dứt của chúng: đó là một vinh dự lớn cho đức tính nhẫn
nại và thực tế của loài kiến. Nhưng con người là một sinh vật hay
thay đổi ý kiến, và có thể, giống như một người chơi cờ, hắn chỉ
thích cái diễn tiến của ván cờ chứ không thích cái mục đích cuối
cùng của ván cờ. Và biết đâu đấy (không ai nói chắc được hết) có thể
rằng cái mục đích duy nhất mà nhân loại hướng tới chỉ là ở trong
bước diễn tiến đó, trong cái hành vi vươn tới đó mà thôi; nói khác đi:
cuộc đời không có mục đích nào ở bên ngoài nó, mà là ở bên trong
nó, bởi mục đích bên ngoài thì cố nhiên chỉ là cái “hai lần hai là
bốn”, nghĩa là một định thức. Mà “hai lần hai là bốn”thưa quý vị, là
một nguyên lý của cõi chết chứ không phải là nguyên lý của sự sống.
Nhưng dù sao thì con người cũng luôn luôn sợ hãi cái “hai lần hai là
bốn”, và tôi cũng thế, tôi đang rất sợ.
Đúng, con người đâu có làm gì hơn ngoài việc đi tìm cái “hai lần
hai là bốn”đó, hắn vượt biển, liều mạng để theo đuổi nó; nhưng còn
để tìm thấy nó, để nắm nó thật sự trong tay - thì thưa quý vị, tôi dám
